هاشمی, عبدالرسول, ازکیا, مصطفی, موسوی, سید یعقوب. (1401). مطالعۀ جامعه‌شناختی راهبردهای تهیدستان شهری برای بقا در شهر (مورد مطالعه: سرپرستان خانوارهای تهیدست شهر تهران). , 14(2), 511-528. doi: 10.22059/jrd.2023.346654.668749
عبدالرسول هاشمی; مصطفی ازکیا; سید یعقوب موسوی. "مطالعۀ جامعه‌شناختی راهبردهای تهیدستان شهری برای بقا در شهر (مورد مطالعه: سرپرستان خانوارهای تهیدست شهر تهران)". , 14, 2, 1401, 511-528. doi: 10.22059/jrd.2023.346654.668749
هاشمی, عبدالرسول, ازکیا, مصطفی, موسوی, سید یعقوب. (1401). 'مطالعۀ جامعه‌شناختی راهبردهای تهیدستان شهری برای بقا در شهر (مورد مطالعه: سرپرستان خانوارهای تهیدست شهر تهران)', , 14(2), pp. 511-528. doi: 10.22059/jrd.2023.346654.668749
هاشمی, عبدالرسول, ازکیا, مصطفی, موسوی, سید یعقوب. مطالعۀ جامعه‌شناختی راهبردهای تهیدستان شهری برای بقا در شهر (مورد مطالعه: سرپرستان خانوارهای تهیدست شهر تهران). , 1401; 14(2): 511-528. doi: 10.22059/jrd.2023.346654.668749
مطالعۀ جامعه‌شناختی راهبردهای تهیدستان شهری برای بقا در شهر (مورد مطالعه: سرپرستان خانوارهای تهیدست شهر تهران)
1دکتری جامعهشناسی اقتصادی و توسعه، ‘گروه جامعه شناسی، دانشکده ادبیات، علوم انسانی و اجتماعی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی
2استاد جامعهشناسی، گروه توسعه روستایی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه تهران
3دانشیار جامعهشناسی شهری، گروه علوم اجتماعی، دانشکده علوم اجتماعی و اقتصادی، دانشگاه الزهرا
چکیده
مقدمه: به موازات گسترش روند شهرنشینی در کشورهای درحال‌توسعه از جمله ایران، فقر شهری نیز به‌عنوان یک مسئلۀ مهم اجتماعی مطرح شده است. این مطالعه با هدف شناخت تجربۀ زیستۀ تهیدستان شهری در مواجهه با فقر و طرد اجتماعی در شهر تهران انجام شده است. روش: روش تحقیق، نظریۀ زمینه‌ای است و از تکنیک‌های بررسی اسناد و مدارک و مصاحبۀ عمیق و نیمه‌ساختاریافته استفاده شده است. مشارکت‌کنندگان در تحقیق شامل سرپرستان خانوارهای فقیر ساکن در مناطق مذکور با حداقل دو سال سکونت هستند. نمونه‌گیری در آغاز به‌صورت هدفمند بود و در ادامه تا مرحلۀ اشباع نظری ادامه یافت. یافته ها: یافته‌ها نشان می‌دهد تهیدستان شهری در مواجهه با فقر و طرد از بازار کار به مجموعه اقداماتی متوسل شده‌اند که مهاجرت یکی از آن‌ها در گذشته و حال بوده است. الگوی مهاجرت آنان در گذشته به‌صورت گروهی و قومی و در سال‌های اخیر به شکل فردی است. همچنین آنان به‌دلیل ضعف سرمایه‌های اقتصادی و انسانی قادر به جذب در بازار کار رسمی نبوده‌اند و اشتغال زنان و کار کودکان از پدیده‌های رایج در میان آن‌ها است. در زمینۀ مسکن، الگوی مسکن اشتراکی در متراژ کوچک و اشتراک در وسایل و امکانات محل زندگی وجود دارد. در زمینۀ درمان نیز از درمان‌های جای گزین و غیررسمی استفاده شده است. نتیجه گیری: نتایج بیانگر آن است که بیکاری و کار موقت و ناپایدار که از مؤلفه‌های طرد از بازار کار است، به تداوم وضعیت فقر در جامعۀ مورد مطالعه انجامیده است و به سلسله راهبردهایی توسط تهیدستان شهری منتهی شده که با هدف بقا و برآورده‌کردن حداقل نیازها به‌کار رفته است. .
1PhD in Sociology of Economics and Development, Department of Sociology, Faculty of Literature and Humanities and Social Sciences, Science and Research Branch, Islamic Azad University
2Professor of Sociology, Department of Rural Development, Faculty of Social Sciences, University of Tehran
3Associate Professor of Urban Sociology, Department of Social Sciences, Faculty of Social and Economic Sciences, Alzahra University
چکیده [English]
Introduction: With increasing urbanization in developing countries, urban poverty has also become an important social issue. The present study was conducted with the aim of explaining the phenomenon of poverty in Tehran through a qualitative, comprehensive and data-oriented research. Method: The research method used is grounded theory, which belongs to qualitative methods. Data collection techniques included documentation and library methods, direct observation, written records, data recording, and the use of in-depth and semi-structured interviews. Sample selection was initially purposive and continued until theoretical saturation was achieved. In order to select a sample representative of the community under study, efforts were made to include a combination of age, gender, occupational and educational status, and residence in urban neighborhoods as much as possible. Participants included poor households living in the 17th, 18th, and 19th districts of Tehran. Several criteria were considered in the selection of participants, namely: 1. Be head of household; 2. Have lived in the city for at least two years; 3. Have been recognized as needy by residents and social activists in the neighborhoods, and their poverty was verified based on the testimonies of official (charity and aid organizations) and unofficial (residents, businesses, and social activists) agencies. Findings:Based on this study, exclusion from the labor market, which includes all types of unemployment, incomplete and temporary, and low-income informal employment, is the main factor explaining the phenomenon of urban poverty in the city of Tehran. The results show that the urban poor have taken a number of measures to address urban poverty and migration has been one of their measures in the past and in the present. In the past, it was groups and ethnic groups; in recent years, it has been individuals. Due to the weakness of their economic and human capital, they have also been unable to enter the formal labor market, and underemployment of women and child labor are common among them. In the area of housing, there is the model of shared living in small spaces and sharing the appliances and facilities of the place of residence. In the field of treatment, alternative and informal treatment methods are used. Conclusion: The results of this research show that unemployment, temporary and unstable work, which is one of the components of exclusion from the labor market, has led to the persistence of the poverty situation in the society studied and to a series of strategies of urban slums aimed at surviving and meeting the minimum needs. Social exclusion is not limited to small environments, but is also related to macro constructions and processes. Therefore, by referring to micro-environments through qualitative research, one can also observe the effects of macro-processes. In the macro dimension, the rapid development and growth of rapid urbanization has led to widespread migration of rural and unemployed villagers to cities, putting additional pressure on the urban labor market. The lack of infrastructure and opportunities for work and employment has led to many immigrants living in a state of subsistence poverty in the cities or on the outskirts of the cities and experiencing all kinds of social exclusion in their daily lives.
کلیدواژه‌ها [English]
Lived Experience, Urban Poverty, Social Exclusion, Tehran City, Contextual Theory
مراجع
ازکیا، مصطفی، احمدرش، رشید و پارتازیان، کامبیز (1396). روش‌های پژوهشی کیفی از نظریه تا عمل. چاپ اول. تهران: کیهان.
استراوس، انسلم و کربین، جولیت (1398). مبانی پژوهش کیفی، فنون و مراحل تولید نظریۀ زمینه‌ای. ترجمۀ ابراهیم افشار. چاپ هشتم. تهران: نشرنی.
بختیاری، صادق و خوب‌خواهی، خجسته (1390). اشتغال در بازار کار غیررسمی و عوامل مؤثر بر آن در ایران (1351-1385). جستارهای اقتصادی، 8(15)، 117-138.
پیران، پرویز (1366). آلونک‌نشینی در تهران. اطلاعات سیاسی و اقتصادی، 17، 46-47.
پیران، پرویز (1376). تحلیل جامعه‌شناختی از مسکن شهری در ایران: اسکان غیررسمی. مجلۀ جامعهشناسی ایران، 2، 27-47.
تودارو، مایکل (1370). توسعۀ اقتصادی در جهان سوم. ترجمۀ غلامعلی فرجادی. چاپ پنجم. تهران: سازمان برنامه و بودجه.
توسلی، غلامعباس (1375). جامعهشناسی کار و شغل. چاپ اول. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی.
جلالیان، حمید و محمدی یگانه، بهروز (1386). تحلیل عوامل جغرافیایی مؤثر در مهاجرت‌های روستایی شهرستان زنجان از سال 1355 تا 1375. پژوهش‌های جغرافیایی، 61، 89-99.
جواهری‌‌پور، مهرداد (1394). محله‌های فرودست شهری و حق به‌شهر؛ موردپژوهی: محلۀ خاک سفید شهر تهران. پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، 5(2)، 163-182.
فتحی، الهام (1397). روند تحولات جمعیت شهر تهران از گذشته تا آینده». دوماهنامۀ تحلیلی-پژوهشی آمار، 6(1)، 32-35.
گیلبرت، آلن و گاگلر، ژوزف (1375). شهرها، فقر و توسعه (شهرنشینی در جهان سوم). ترجمۀ پرویز کریمی ناصری. چاپ اول. تهران: ادارۀ کل روابط‌عمومی و بین‌الملل شهرداری تهران.
صادقی، رسول (1401). تحولات جمعیتی شهر تهران در یک قرن اخیر: فرصت‌ها و چالش‌ها. مرکز مطالعات و برنامهریزی شهر تهران، به نشانی: https://rpc.tehran.ir
مرکز آمار ایران (1398). گزارش تحلیلی: بررسی روند تغییرات ساختار و ترکیب جمعیت کشور و آیندۀ آن تا افق 1430 شمسی براساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1395. تهران: دفتر جمعیت نیروی کار و سرشماری گروه جمعیت و سلامت.
ناریان، دیپا، چمبرز، رابرت، شاه، میراک و پتش، پتی (1390). صدای فقرا، فریاد برای تغییر (پیامدهای توسعه). ترجمۀ مصطفی ازکیا و جمال رحمتی‌‌پور. چاپ اول. تهران: شرکت انتشارات کیهان.
نقدی، اسدالله (1392). درآمدی بر جامعهشناسی شهری، انسان و شهر. همدان: انتشارات فن‌آوران.
Azkia, M., Ahmadresh, R. and Partazian, K. (2016). Qualitative research methods from theory to practice. First Edition. Tehran: Keihan. (In Persian).
Bakhtiari, S. and Khobchoy, K. (2010). Employment in the informal labor market and factors affecting it in Iran (1385-1351). Economic Studies, 8(15), 117-138. (In Persian).
Fathi, Elham (2017). The process of changes in the population of Tehran from the past to the future". Analytical-research bimonthly of statistics, 6(1), 32-35. (In Persian).
Giddens, A. (2018). Social justice and social divisions. In Social Stratification(pp. 1125-1131). Routledge.
Gilbert, A. and Gagler, J. (1375). Cities, poverty and development (urbanization in the third world). Translated by Parviz Karimi Naseri. First Edition. Tehran: Department of Public and International Relations of Tehran Municipality. (In Persian).
Iran Statistics Center (2018). Analytical report: Examining the trend of changes in the structure and composition of the country's population and its future until the horizon of 1430 based on the results of the general population and housing census of 2015. Tehran: Bureau of Labor Population and Population and Health Census. (In Persian).
Pantazis, C., & Gordon, D. )2000(. Poverty and Social Exclusion in Britain. (pp. 23-4). R. Levitas (Ed.). Bristol: Policy Press.
Piran, P. (1366). Sitting in a shed in Tehran. Political and Economic Information, 17, 46-47. (In Persian).
Piran, P. (1376). Sociological analysis of urban housing in Iran: informal housing. Iranian Journal of Sociology, 2, 27-47. (In Persian).
Javahripour, M. (2014). Suburban neighborhoods and right to the city; Case study: Khak Sefid neighborhood of Tehran. Iranian Anthropological Researches, 5(2), 163-182. (In Persian).
Jalalian, H. and Mohammadi Yeganeh, B. (2016). Analysis of effective geographical factors in rural migrations of Zanjan city from 1355 to 1375. Geographical researches, 61, 89-99. (In Persian).
Mohammadzadeh, N. (2017). Interview with Tasnim news agency at: https://www. tasnimnews. com/fa/news/1397/03/21/1747516/16 (In Persian).
Naqdi, A. (2012). Introduction to urban sociology, man and city. Hamadan: Fanavaran Publications. (In Persian).
Narian, D., Chambers, R., Shah, M. and Petesh, P. (2018). Voice of the poor, cry for change (development implications). Translated by Mustafa Azkia and Jamal Rahmatipour. First Edition. Tehran: Kayhan Publishing Company. (In Persian).
Sadeghi, R. (1401). Demographic changes of Tehran city in a recent century: opportunities and challenges. Tehran Study and Planning Center, at: https://rpc.tehran.ir (In Persian).
Sen, A. (2000). Social exclusion:concept, application, and security, Office of Environment and Social Development Asian Development Bank, June 2000.
Silver, H. (2007). Social Exclusion,In: George Ritzer (ed), Blackwell Encyclopedia of Sociology. Blackwell Reference http://www.blackwellreference.com.support.mah. se/ subscriber/ tocnode?id=g978 140512 4331_ chunk_g978140512 433125_ss1-150. Accessed 18 July 2008.
Strauss, A. and Corbin, J. (2018). Basics of qualitative research, techniques and stages of producing grounded theory. Translated by Ibrahim Afshar. Eighth edition. Tehran: Nashr -e -Nei. (In Persian).
Tavasoli, G. A. (1375). Sociology of work and occupation. First Edition. Tehran: Organization for the study and compilation of humanities books. (In Persian).
Todaro, M. (1370). Economic development in the third world. Translated by Gholam Ali Farjadi. Fifth Edition. Tehran: Program and Budget Organization. (In Persian).
Townsend, P. )1979(. Poverty in the United Kingdom. Harmondsworth: Penguin.
Wilson, W. J. )1987(. The truly disadvantaged: The inner city, the underclass, and public policy. Chicago: University of Chicago Press.
Wolf, J. P. (2007). Sociological Theories of Poverty in Urban America. Journal of Human Behavior in the Social Environment, 16(1-2), 41-56. https://doi.org/10.1300/J137v16n01_04
