1پژوهشگر دورۀ دکتری حقوق عمومی، گروه حقوق عمومی و بین‌الملل، دانشکدۀ حقوق، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران
2دانشیار، گروه حقوق عمومی و بین‌الملل، دانشکدۀ حقوق، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران
3استادیار، گرو حقوق عمومی، دانشکدۀ حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
چکیده
انقلاب مشروطه آستانة طرح مفاهیم نوینی در جامعة ایران بود که تعارض میان سنت و تجدد را ایجاد می‌کردند. یکی از مهم‌ترین تقابل‌های این عرصه، و موضوع پژوهش حاضر، جدال در مفهوم برابری است. واکاوی این جدال با توجه به ماهیت تاریخی خود، منوط به بهره‌برداری از اسناد آن عصر است. این اسناد نیز بیانگر آن است که یکی از چالش‌برانگیزترین مفاهیم دورة مشروطه، موضوع اصل 8 متمم قانون اساسی یعنی «متساوی‌الحقوق بودن اهالی مملکت ایران» بوده است. تصویب این اصل محمل جدالی شده بود که به دعوای مشروعه‌خواهان شهره شد. با وجود این تا به امروز کمتر توجه شده که در نظام سنتی ایران برابری در معنای جدید خود با تفکیک میان «برابری در مقابل قانون» و «برابری در قانون» وجود نداشته است. در نتیجه این تحول معنایی متشرعان با امری مستحدث روبه‌رو شدند، برخی تلاش کردند مفاهیم جدید برابری را به معانی کهن برابری، یعنی تساوی در برابر قانون، فرو کاسته و آن را ناشی از احکام اسلامیه می‌خواندند. در مقابل، متشرعان مشروعه‌خواه با اشاره به نابرابری حق‌های مُسلم و غیرمُسلم برابری را مخالف احکام اسلام می‌دانستند. هر دو گروه نیز سرانجام در یافتن پاسخ مناسب پرسش مطروحه درماندند.
1. Ph.D. Candidate in Public Law, Faculty of Law, Tehran University, college of Farabi, Qom, Iran
2Associate Prof of Public Law, Faculty of Law, Tehran University, college of Farabi, Qom, Iran
3Assistant Prof of Public Law, Faculty of Law, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
چکیده [English]
The Constitutional Revolution introduced new concepts to the Iranian society that created a conflict between tradition and modernity. One of the most important confrontations involved the concept of equality. Due to its historical nature, the analysis of this conflict depends on the use of documentary sources from that era. These sources suggest that one of the most challenging issues in period of the Constitutional Revolution was the subject of Article VIII of the Supplement to the Constitution, which provided for "the equal rights of the Iranian people". The adoption of this article caused a controversy that became known as the “jurists’ dispute”. In the traditional Iranian legal system, equality in its new meaning with the distinction between "equality before the law" and "equality in the law", did not exist. As a result of this semantic evolution, legal scholars faced a new concept. Some tried to reduce the new concept of equality to the old meaning of equality, i.e. equality before the law, and called it a result of Islamic rules. On the other hand, traditionalist jurists, referring to the inequality of the rights of Muslims and non-Muslims, considered equality inconsistent with the rules of Islam. In the end, both groups were unable to find the right answer to the question.
کلیدواژه‌ها [English]
equality in the law, equality before the law, social equality, human equality, Article VIII of the Suplement to the Constitution.
مراجع
فارسی
الف) کتاب‌ها
آدمیت، فریدون (1363)، فکر دموکراسی اجتماعی در نهضت مشروطة ایران، چ سوم، تهران: پیام.
------------- (2536)، اندیشة ترقی و حکومت قانون، عصر سپهسالار، چ دوم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
--------------- (1387)، ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران، چ اول، تهران: گستره.
-------------- (1357)، اندیشه‌های میرزا آقاخان کرمانی، چ دوم، تهران: پیام.
آفاری، ژانت (1385)، انقلاب مشروطة ایران (1911-1906)، ترجمة رضا رضایی، چ سوم، بیستون.
تاک، ریجارد (1376)، هابز، ترجمۀ حسین بشیریه، چ اول، تهران: طرح نو.
راسخ، محمد (1392)، حق و مصلحت، ج1، چ چهارم، تهران: طرح نو.
8. حائری، عبدالهادی (1392)، تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، چ پنجم، تهران: امیرکبیر.
حقدار، علی‌اصغر (1383)، مجلس اول و نهادهای مشروطیت و تاریخ‌نگاری دورة اول مجلس شورای ملی، چ اول، تهران: مهر نامک.
زارعی، محمدحسین (1394)، گفتارهایی در حقوق عمومی مدرن، حاکمیت قانون و دموکراسی، چ اول، تهران: خرسندی.
زرگری‌نژاد، غلامحسین (1374)، رسائل مشروطیت ( 18 رساله و لایحه دربارة مشروطیت)، چ اول، تهران: کویر.
طباطبایی، سید جواد (1386)، تأملی درباره ایران، دیباچه‌ای بر نظریه انحطاط ایران، ج 1، چ ششم، تهران: نگاه معاصر.
فروغی، محمدعلی (1339)، حقوق در ایران(سخنرانی محمدعلی فروغی در دانشکدة حقوق دانشگاه تهران در سال 1315 شمسی) در: مجموعه مقالات محمدعلی فروغی (ذکاء الملک)(1387)، ج 1، چ سوم، تهران: توس.
----------------------- (1396)، حقوق اساسی (یعنی) آداب مشروطیت دول، به اهتمام علی‌اصغر حقدار، چ اول، استانبول، نسخة اینترنتی.
فوران، جان (1380)، مقاومت شکننده، تاریخ تحولات اجتماعی ایران، از سال‌های 1500 میلادی مطابق با 879 شمسی تا انقلاب، ترجمة احمد تدین، چ سوم، تهران: رسا.
کدیور، محسن (1387)، سیاست‌نامة خراسانی، قطعات سیاسی در آثار آخوند ملا محمدکاظم خراسانی صاحب الکفایه (1329-1225ق)، چ دوم، تهران: کویر.
کسروی، احمد (1363)، تاریخ مشروطۀ ایران، ج1، تهران: امیرکبیر.
لمبتون، ا.ک.س (1377)، مالک و زارع در ایران، ترجمة منوچهر امیری، چ چهارم، تهران: علمی و فرهنگی.
مجتهد شبستری، محمد (1381)، نقدی بر قرائت رسمی از دین (بحران‌ها، چالش‌ها و راه‌حل‌ها)، تهران: طرح نو.
مستشارلدوله، صادق (1361)، رسالة سیاسی «تشخیص مرض»، بین مهروموم‌های 1324-1321، در مستشارلدوله صادق(1361)، یادداشت‌های تاریخی، خاطرات و اسناد مستشارالدوله صادق، به کوشش ایرج افشار، چاپ اول، تهران، انتشارات فردوسی.
مستوفی، عبدالله (1388)، شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دورة قاجاریه، چ ششم، تهران: زوّار.
منصورالسلطنه، میرزا مصطفی‌خان (1327)، حقوق اساسی یا اصول مشروطیت، ناشر: بدون مشخصات.
نائینی، محمدحسین (1393)، تنبیه الامة و تنزیه الملة، تحصحیح و تحقیق سید جواد ورعی، چ سوم، قم: بوستان کتاب.
نقیب‌زاده، احمد (1378)، حزب سیاسی و عملکرد آن در جوامع امروز، تهران: دادگستر.
نوری، شیخ فضل‌الله (1362)، لوایح آقا شیخ فضل‌الله نوری، به کوشش هما رضوانی، چ اول، تهران: تاریخ ایران.
همپتن، جین (1380)، فلسفة سیاسی، ترجمة خشایار دیهیمی، چ اول، تهران: طرح نو.
هارت، هربرت (1396)، مفهوم قانون، ترجمة محمد راسخ، چ ششم، تهران: نی.
29.----------------------- (1363)، گزارش ایران، قاجاریه و مشروطیت، مقدمه از سعید وزیری، چ دوم، تهران: شرکت سهامی نشر نقره.
همایون کاتوزیان، محمدعلی (1392)، به‌سوی نظریة عمومی انقلاب‌های ایرانی، تضاد دولت و ملت (نظریۀ تاریخ و سیاست در ایران)، ترجمة علیرضا طیب، چ دهم، تهران: نی.
ب) مقالات
ابوالحسنی، علی(منذر) (1388)، «نامه‌های فرزند صاحب عروة الوثقی به پدرش درباره مشروطه و شیخ فضل‌الله نوری»، نامة تاریخ‌پژوهان، ش 19، ص 45-6.
اتحادیه (نظام مافی)، منصوره؛ پیرا، سُعاد (1384)، «مجازات‌های غارت دزدی، اغتشاش و...(سال‌های1340-1270 قمری)» در: ایرج افشار، کریم اصفهانیان، و محمدرسول دریا گشت، پژوهش‌های ایران‌شناسی، ناموارۀ دکتر محمود افشار، جلد پانزدهم، دربرگیرندة چهل‌ویک مقاله، تهران، بنیاد موقوفات افشار.
ملکم‌خان، میرزا (1302ق)، «رسالة اصول تنظیمات»، به کوشش ساسان سپنتا، در: ناموارة دکتر محمود افشار (1364)، ایرج افشار و کریم اصفهانیان، ج 1، چ اول، در بر گیرندة سی و چهار مقاله، تهران.
انگلیسی
A) Books
Amuzegar, Jahangir (1991), The Dynamics of the Iranian Revolution: The Pahlavis' Triumph and Tragedy. State University of New York Press.
Dixon, Keith (1986). Freedom and Equality, the moral basis of democratic socialism, Routledge & Kegan Paul.
Griffin, James (2008), On Human Rights, Oxford University press.
Heywood, Andrew, Key Concepts in Politics, First published 2000 by Mac Millan, Press LTD.
Joseph, Staryer (1970),On The Medieval Origins of Modern state, Prinston University Press.
lackey, Robert (2015), After legal equality, family, sex, kinship, a glasshose book, First published by routledge.
Mark Smith, Nicholas (2011), Basic Equality and Discrimination, Reconciling theory and law, published by Ashgate publishing company.
Pojman, Louis P & Westmoreland, Robert (1997), Equality: selected reading, Oxford University press.
B) Articles
H. L. A. Hart (1955), “Are there any natural rights?” The Philosophical Review, Vol. 64, No. 2, Apr, pp. 175-191.
Rasekh, Mohammad (2007), Theoretical Foundations of Human Rights, Collected Papers of the Second International Conference on Human Rights, 17-18 May 2003, Mofid University, Published by: Mofid University, First Edition: 2007.
Waldron, Jeremy (2008),”Basic Equality”,New York University Public Law and Legal Theory Working Papers.
