پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 158 |
| تعداد شماره‌ها | 6,252 |
| تعداد مقالات | 67,990 |
| تعداد مشاهده مقاله | 116,065,627 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 90,835,075 |
تیغِ تهمورث | ||
| ادب فارسی | ||
| دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 30، اسفند 1401، صفحه 81-102 اصل مقاله (606.52 K) | ||
| نوع مقاله: علمی- پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jpl.2023.355391.2152 | ||
| نویسنده | ||
| بهزاد اتونی* | ||
| استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آیت الله بروجردی، بروجرد | ||
| چکیده | ||
| یکی از موضوعات رایج در اساطیر و حماسه‌های جهان، اختصاص رزم‌افزارهایی شگفت برای پهلوانان است، که وجهِ مشترک همگیِ آن‌ها، تفاوت و تمایزی است که با رزم‌افزارهای معمولی دارند. گرچه در منظومه‌های پهلوانیِ اصیلی چون شاهنامه، گرشاسب‌نامه، بهمن‌نامه و کوش‌نامه، با تعداد انگشت‌شماری از این رزم‌افزارهای شگفت پهلوانان روبه‌رو هستیم، ولی در عوض، در طومارهای نقالی شاهنامه، منظومه‌های پهلوانی متأخّر و قصه‌های حماسی-ماجراجویانۀ عامیانۀ فارسی، با انبوهی از این‌دست رزم‌افزارها مواجه‌ایم که معروف‌ترین و شاخص‌ترینِ آن‌ها، «تیغ تهمورث» است. این تیغ که ساخته و پرداختۀ ذهن خلّاق نقالان و قصه‌پردازان است، تیغی است سِحرگشا که فقط خاندان رستم از آن بهره می‌جویند، و اگر هم نمونه‌های بسیار معدودی از آن را در دست پهلوانان دیگر می‌بینیم، آنان، پهلوانانی هستند که ساخت‌و‌پرداخت کردار و خویش‌کاری‌هایشان، تحت تأثیر قصه‌های رستم بوده است. اهمیت پژوهش پیشِ رو در آن است که نگارنده، به ریشه‌شناسی اساطیری تیغ تهمورث می‌پردازد و شکل‌گیری آن را در طومارهای نقالی و قصه‌های عامیانه، براساس گفتمان رایج در ادب اساطیری و پهلوانی بررسی می‌کند. این پژوهش که به روش توصیفی ـ تحلیلی و با بهره‌گیری از منابع درجه اول اساطیری، تاریخی و حماسی صورت پذیرفته است، بدین نتیجه می‌رسد که علت انتساب تیغ سِحرگشا به تهمورث، سه رخداد اساطیری منتسب به او، یعنی: پیشدادی بودن، زیناوند بودن و نبرد با دیوان و جادوان است. ضمناً این تیغکه به علت «پدیدۀ انتقال»، به کیومرث، جمشید و سلیمانع نیز منتسب شده است، سه کارکردِ مهم را در متون نقالی و عامیانه بر عهده دارد؛ این سه کارکرد عبارت‌اند از: روئین‌تن‌کشی، جادوکشی و باطل‌السحر بودن. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| رزم‌افزار شگفت؛ تیغ تهمورث؛ تهمورث؛ رستم؛ متون نقالی | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Tahmoureth's Blade | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Behzad Atooni | ||
| Assistant Professor of Language and Literature ; faculty of humanities ; university of Ayatollah Boroujerdi ; boroujerd | ||
| چکیده [English] | ||
| One of the common themes in the legends and epics of the world is the allocation of amazing weapons for the heroes ,that the common feature of them is the difference and distinction they have with ordinary weapons. Although in the original heroic poems such as Shah-nameh, Garshasb-nameh, Bahman-nameh and Kush-nameh, we are faced with a handful of these amazing weapons of heroes, but instead, in the scrolls of the Shah-nameh, later Pahlavani poems and Persian folk epic-adventure stories, there are a lot of such weapons that we are faced with them, arising from the structure of such stories; A structure that one of its characteristics is modeling the stories of the Shahnameh, heroic poems and religious-historical sources, and building new narratives and references; In other words, the requirement of the structure of such texts is to model from several examples of martial weapons mentioned in the Shah-nameh or other authentic heroic texts and to create a large number of new weapons and war tools. Although some of these weapons expressed in Naqali scrolls and long folk tales have their roots in ancient sources such as Avesta and Ferdowsi's Shahnameh, but many of them are created by the minds of storytellers and narrators. One of the most famous and prominent weapons in the Naqali scrolls and long folk tales is "Tahmoureth's blade". This blade, which is made and prepared by the creative mind of the narrators and storytellers, is a magical blade that only the Rostam family uses, and if we see very few examples of it in the hands of other fighters, they are the fighters who their actions were influenced by Rostam's stories. The importance of the present research is that the author deals with the mythological roots of Temmorth's blade, and examines its formation in scrolls and folk tales based on the common discourse in mythological and heroic literature. This research, which was carried out in a descriptive-analytical method and by using first-rate mythological, historical and epic sources, comes to the conclusion that the reason for the attribution of the anti sorcerer's blade to Tahmoureth is three mythological events: first, his being among the first kings; Second, Having a weapon, which is called "Zinavand" in mythological and Pahlavi texts.; And third, the anti-demonic function of Thammorth in Avesta, Pahlavi, epic and historical texts, which has caused him to be nicknamed "Divband". In addition, this blade, due to the "phenomenon of transmission", (which is one of the most important common topics in mythology and history, and by means of it, the features and characteristics of a mythological or historical character, for reasons such as similarity, proximity, kinship, companionship, substitution and synchrony, is transferred to another person), has also been attributed to kings or prophets such as Kiyoumarth, Jamshid and Suleiman, and has three important functions in narrative and folk texts, which are: killing Invulnerable demonic creatures; Killing Divan and dragons, invalidating the magic of witches. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Amazing weapon, Tahmoureth's blade, Tahmoureth, Rostam, Narrative texts | ||
| مراجع | ||
|
آیدنلو، سجاد (1383)، «جام کیخسرو و جمشید»، نامۀ پارسی، ش 35، 5-24.
ـــــــــــــ (1386الف)، «رزم‌افزار موروثی و سنگین پهلوان در سنّت حماسی ایران»، شاهنامه‌پژوهی (دفتر دوم)، با نظارت محمدرضا راشد محصل، مشهد، آهنگ قلم، 30-49 .
ـــــــــــــ (1386ب)، «ذوالفقار، از تاریخ تا افسانه (ویژگی‌های داستانی ذوالفقار در فرهنگ و ادب ایران)»، پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا)، دوره 1، ش 3، 115-142.
ـــــــــــــ (1388)، «سیاوش، مسیحع و کیخسرو (مقایسه‌ای تطبیقی)»، پژوهش‌های ادبی، سال 6، ش 23، 9-44.
ـــــــــــــ (1389)، «بررسی و تحلیل چند رسم پهلوانی در متون حماسی»، مطالعات داستانی، ش 2، پیاپی 1، 36-5.
ـــــــــــــ (1390الف)، «ویژگی‌های روایات و طومارهای نقالی»، بوستان ادب، سال سوم، ش 1، پیاپی 7، 1-27.
ـــــــــــــ (1390ب)، «چهار ترکیب فوت‌شده از فرهنگ‌ها در شاهنامه»، نامۀ فرهنگستان، ش 4، 133-145.
ـــــــــــــ (1393)، «مشابهات حماسۀ ارمنی دلاوران ساسون و شاهنامه»، جستارهای ادبی، سال 47، ش 185، 41-1.
ـــــــــــــ (1396)، «چند نکته و بن‌مایۀ داستانیِ حماسی- اساطیری در یک طومار نقالیِ کهنِ ترکی»، پژوهشنامۀ ادب حماسی، سال 13، ش 1، پیاپی 23، 28-13.
ـــــــــــــ (1398)، «چند نکته، سند و آگاهی تازه دربارۀ جام جمشید و کیخسرو»، مطالعات فرهنگ و هنر آسیا، سال 1، ش 1، 23-51.
ابن اثیر (1383)، تاریخ کامل، ترجمۀ سیدمحمدحسین روحانی، ج 1، تهران، اساطیر.
ابن‌مسکویه، ابوعلی (1369)، تجارب الامم، ترجمۀ ابوالقاسم امامی، تهران، سروش.
ابن بلخی (1385)، فارس‌نامه، چاپ گای لیسترانج و رینولد آلن نیکلسون، تهران، اساطیر.
اتونی، بهروز و بهزاد اتونی (1401)، «خویش و تجلی انواع نمادهای آن در شاهنامۀ نقالان»، کاوش‌نامه زبان و ادبیات فارسی، دوره 23، ش 55، 1-23.
اسدی طوسی (1389)، گرشاسب‌نامه، چاپ حبیب یغمایی، تهران، دنیای کتاب.
الیاده، میرچا (1389)، رساله در تاریخ ادیان، ترجمۀ جلال ستاری، تهران، سروش.
انجوی شیرازی، سیدابوالقاسم (1369)، فردوسی‌نامه، ج 1، تهران، علمی.
ایونس، ورونیکا (1381)، اساطیر هند، ترجمۀ محمدحسین باجلان فرخی، تهران، اساطیر.
بلعمی، ابوعلی (1386)، تاریخ بلعمی، چاپ ملک‌الشعرای بهار و محمد پروین گنابادی، تهران، هرمس.
بهرامی، ایرج (1385)، روئین‌تنی و جاودانگی در اساطیر، تهران، زوّار و ورجاوند.
بیرونی، ابوریحان (1386)، آثار‌الباقیه، ترجمۀ اکبر داناپرست، تهران، امیرکبیر.
پاشایی، محمدرضا (1388)، «مقایسۀ جمشید جم با سلیمان پیامبر»، آفتاب اسرار، سال 3، ش 10، 54-59.
پورداود، ابراهیم (1345)، «زین‌ابزار گرز»، بررسی‌های تاریخی، ش 5 و 6، 19-31.
پیچ، ر.ی (1384)، اساطیر اسکاندیناوی، ترجمۀ عباس مخبر، تهران، مرکز.
تهمتن‌نامه (1398)، زال و مقاتل دیو؛ چاپ رضا غفوری، تهران، انتشارات دکتر محمود افشار و علمی و فرهنگی.
ثعالبی، عبدالملک بن محمد (1368)، تاریخ ثعالبی، ترجمۀ محمد فضائلی، تهران، نقره.
جعفری دهقی، محمود و مجید پوراحمد (1392)، «گرز گاوسرِ فریدون و منشاء آن»، ادب فارسی، دورۀ 3، ش 2. پیاپی 2، 39-57.
حمزۀ اصفهانی (1346)، تاریخ پیامبران و شاهان، ترجمۀ جعفر شعار، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
خالقی مطلق، جلال (1366)، «ببر بیان (روئین‌تنی و گونه‌های آن)»، ایران‌نامه، ش 22، 200-227.
ــــــــــــــ (1386)، حماسه؛ پدیده‌شناسی تطبیقی شعر پهلوانی، تهران، مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
ـــــــــــــ (1381)، سخن‌های دیرینه، به کوشش علی دهباشی، تهران، افکار.
ـــــــــــــ (1374)، «کیخسرو و کوروش»، ایران‌شناسی، سال 7، ش 25، 158-170.
خواندمیر (1380)، تاریخ حبیب‌السیر، چاپ محمد دبیرسیاقی، ج 1، تهران، خیام.
داراب هرمزدیارد (بی‌تا)، روایات داراب هرمزدیارد، چاپ رستم اونوالا، بمبئی، بی‌نا.
دینکرد هفتم (1389)، چاپ محمدتقی راشد محصل، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
دینوری، ابن قتیبه (بی‌تا)، المعارف، چاپ ثروت عکاشه، قم، دارالمعارف.
دیویدسون، ه.ر. الیس (1385)، اساطیر اسکاندیناوی، ترجمۀ محمدحسین باجلان فرخی، تهران، اساطیر.
رستم‌نامۀ نقالان (1398)، چاپ محمدجعفر یاحقی و فاطمه ماه‌وان، تهران، سخن.
روایت پهلوی (1367)، ترجمۀ مهشید میرفخرایی، تهران، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
روزنبرگ، دونا (1379)، اساطیر جهان (داستان‌ها و حماسه‌ها)، ترجمۀ عبدالحسین شریفیان، تهران، اساطیر.
زریری اصفهانی، عباس (1396)، شاهنامۀ نقالان، ویرایش جلیل دوست‌خواه، 5 ج، تهران، ققنوس.
زرین‌قبانامه (1393)، چاپ سجاد آیدنلو، تهران، سخن.
زند وهومن یسن (2537)، چاپ صادق هدایت، تهران، جاویدان.
سام‌نامه (1392)، چاپ وحید رویانی، تهران، میراث مکتوب.
سرکاراتی، بهمن (1354)، «گرز نیای رستم»، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات تبریز، سال 27، ش 115، 333-338.
سعیدی، سیدمصطفی (1399)، طومار شاهنامه، ج 1، تهران، خوش‌نگار.
سودگرنامه (1399)، ترجمۀ پورچیستا گشتاسبی اردکانی، تهران، روزآمد.
شاهنامۀ هفت لشکر (1400)، چاپ محمد جعفری قنواتی و زهرا محمدحسنی صغری، تهران، خاموش.
صداقت‌نژاد، جمشید (1395)، طومار کهن شاهنامۀ فردوسی تهران، دنیای کتاب.
طبری، محمد بن جریر (1375)، تاریخ طبری، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده.، تهران، اساطیر.
طرسوسی، ابوطاهر (1380)، ابومسلم‌نامه، چاپ حسین اسماعیلی، ج 1، تهران، معین، قطره و انجمن ایران‌شناسی فرانسه.
طرسوسی، ابوطاهرمحمد (1374)، داراب‌نامه، چاپ ذبیح‌الله صفا، تهران، علمی- فرهنگی.
طومار نقالی شاهنامه (1391)، چاپ سجاد آیدنلو، تهران، به‌نگار.
فردوسی، ابوالقاسم (1366)، شاهنامه، چاپ جلال خالقی مطلق، ج 1، نیویورک. بایبلوثیکا پرشیک.
فرنبغ‌دادگی (1385)، بندهش، گزاردۀ مهرداد بهار، تهران، توس.
قائمی، فرزاد (1393)، «بررسی متن‌شناختی جایگاه سلیمانع در روند تکوین حماسه‌های ایرانی»، متن‌شناسی ادب فارسی، دوره 6، ش 4، 136-117.
ـــــــــــــ (1391)، «اسطورۀ نبرد مهر و گاو نخستین و ارتباط آن با ابزار نمادین گرز گاوسر»، ادب‌پژوهی، ش 21، 110-89.
قصرالدشتی، علی‌فرزانه و گلناز قلعه‌خانی (1399)، «سلاح آیینیِ اژدهاکشی»، ادبیات پهلوانی، سال چهارم، ش 7، 200-187.
قصۀ حمزه (1347)، چاپ جعفر شعار، تهران، دانشگاه تهران.
گاردنر، ج.ف (1385)، اسطوره‌های رومی، ترجمۀ عباس مخبر، تهران، مرکز.
گردیزی، ابوسعیدعبدالحی (1363)، تاریخ گردیزی، چاپ عبدالحی حبیبی، تهران، دنیای کتاب.
مبارکشاه، محمد بن منصور (1346)، آداب الحرب و الشجاعه، چاپ احمد سهیلی خوانساری، تهران، شرکت نسبی اقبال و شرکاء.
مجمل‌التواریخ و القصص (1389)، چاپ ملک‌الشعرای بهار، تهران، اساطیر.
محجوب، محمدجعفر (1386)، ادبیات عامه ایران، به کوشش حسن ذوالفقاری، تهران، چشمه.
مرتضوی، منوچهر (1384)، مکتب حافظ، تبریز، ستوده.
مرزبان فارسی، رفیع‌الدین (1399)، فرامرزنامة کوچک، چاپ ابوالفضل خطیبی و رضا غفوری، تهران، سخن.
مستوفی، حمدالله (1364)، تاریخ گزیده، چاپ عبدالحسین نوایی، تهران، امیرکبیر.
مسعودی، علی بن الحسین (1382)، مروج‌الذهب، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران، علمی و فرهنگی.
مشهدی باقر بازاری (1401)، افسانۀ قهوه‌خانه، چاپ معصومه طالبی، تهران، خاموش.
مشکین‌نامه (1386)، طومار نقالی حسین بابا مشکین، چاپ داود فتحعلی‌بیگی، تهران، نمایش.
مقدسی، مطهر بن طاهر (1374)، آفرینش و تاریخ، ترجمۀ محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران، آگه.
منوچهرخان حیکم (1388)، اسکندرنامه، چاپ علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران، سخن.
مینوی خرد (1354)، ترجمۀ احمد تفضلی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
نثر نقالی شاهنامه (1398)، چاپ رضا غفوری، تهران، آرون.
وندیداد (1385)، ترجمه و پژوهش هاشم رضی، ج 1، تهران، بهجت.
هفت لشکر (1377)، چاپ مهران افشاری و مهدی مدائنی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
هفت منظومه حماسی (1394)، «ببر بیان»، چاپ رضا غفوری، تهران، میراث مکتوب.
یسنا (1387)، تفسیر و تألیف ابراهیم پورداود، ج 1، تهران، اساطیر.
یشتها (1377)، تفسیر و تألیف ابراهیم پورداود، ج 2، تهران، اساطیر. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 163 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 177 |
||