پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 161 |
| تعداد شماره‌ها | 6,532 |
| تعداد مقالات | 70,502 |
| تعداد مشاهده مقاله | 124,116,662 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 97,221,387 |
تاریخ طبیعی، تصویر عینی و شباهت مراحل ترقی: علوم طبیعی جدید و ظهور مفهوم تکاملی از تاریخ و تاریخنگاری در دورۀ قاجار | ||
| تاریخ علم | ||
| دوره 20، شماره 2 - شماره پیاپی 33، اسفند 1401، صفحه 93-132 اصل مقاله (728.21 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jihs.2023.355519.371727 | ||
| نویسندگان | ||
| رحیم یوسفی اقدم* 1؛ مقصود فراستخواه2؛ محمد سعید ذکائی3؛ نهال نفیسی4 | ||
| 1گروه علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی | ||
| 2استاد،گروه برنامه ریزی آموزش عالی، مؤسسۀ پژوهش و برنامهریزی آموزش عالی | ||
| 3استاد،گروه مطالعات فرهنگی، دانشگاه علامه طباطبائی | ||
| 4استادیار، گروه مطالعات فرهنگی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران | ||
| چکیده | ||
| مقالۀ حاضر پژوهشی تاریخی در بارۀ نسبت علوم طبیعی جدید و مفهوم ترقی در دورۀ قاجار است. با بررسی کتاب های تاریخ طبیعی (معرفت الارض، معرفت الحیوان) و کتاب های «تاریخ عالمِ» نوشته شده در این دوره نشان می‌دهیم که نخست این علوم از لحاظ نظری و روشی در دنبالۀ یکدیگر هستند که مفهوم زمان در تاریخ را به زمانِ پیش‌رونده، انباشتی، بهبودیابنده و تکاملی تبدیل کردند که اجتناب ناپذیر و بدون مداخلۀ انسانی در طبیعت درحالِ عمل است. قانونی که به عنوان «قانون طبیعیِ ترقی‌پذیری» از آن یاد می‌شد و ناظر بر تکامل و شکوفایی همه جانبۀ عقل، ادراکات، حواس، قانون‌ها، سازمان‌ها و نهادهای جمعی مانند خانواده، خویشاوندی، اقتصاد و دولت است. دوم اینکه اصول نظری این علوم در گزارش «تاریخ واقعی» جوامع به‌کار بسته شد و جوامع در یک طیف تکاملی با گذر تدریجی از «وحشی گری» به «تمدن» طبقهبندی شدند. سوم اینکه علوم طبیعی جدید، زیست‌شناسی با تشریح آناتومیکِ چشم انسان و فیزیک با توضیح نور و نحوۀ رؤیت اجسام، دیدن انسان را با تشبیه به تکنولوژی عکاسی به‌مثابۀ عمل عکس‌برداری و گرفتن تصاویر عینی توضیح دادند. دیدن انسان عینیّتی به‌دست آورد که مورخ را در جایگاهِ ناظرِ عینی بی‌طرفی می‌گذاشت که ضمن انکار «موضع مورخ»، به ثبت عینیِ تمامی چیزهایی می پردازد که بر حسب ضرورت رخ می‌دهند و یا باید رخ دهند. تاریخ به‌مثابۀ آئینه، دفتر، لوح، فونوگراف، صفحه، عکس، سینما و پردۀ نقاشی فهم شد که آنچه را در طبیعت رخ می‌دهد به صورت تصاویر عینی بازنمایی می‌کند. عینیت، شباهت و تکرار رخدادهای جوامع انسانی در مسیر ترقی، شیوۀ غالب نگریستن به تاریخ در این دوره بود که با علوم طبیعی جدید ممکن شده است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| تاریخ و تاریخ نگاری؛ دورۀ قاجار؛ صفت ترقی‌پذیری به عنوان قانون طبیعت؛ علوم طبیعی جدید؛ فیزیولوژی چشم؛ فیزیک نور | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Natural History, Objective Image and Similarity of Progression Stage: New natural sciences and the Emergence of the Evolutionary Concept of History and Historiography in the Qajar Period | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Rahim Yousefi aghdam1؛ Maghsoud Farasatkhah2؛ Mohammad Saeed Zokaeei3؛ Nahal Naficy4 | ||
| 1independent researcher | ||
| 2Institute for research and planning in higher education | ||
| 3Department of Cultural Studies, Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran | ||
| 4Assistant professor, Department of Cultural Studies, Allameh Tabatabaʾi University, Tehran, Iran. | ||
| چکیده [English] | ||
| The present article is a historical study about the relevance of new natural sciences and the concept of progress in Qajar period. By examining the books of natural history (Geology and Biology) and the books of "world history' written in this period, we show that first of all, these sciences are an extension of each other in terms of theory and method, which transformed the concept of time in history into progressive, cumulative, improving and evolutionary time, which is inevitable and without human intervention operate in nature. The law that was referred to as the "natural law of progression' and oversees the progression and all-round flourishing of intellect, perceptions, senses, law, organization and collective institutions such as family, kinship, economy and state. Second, the theoretical principles of these sciences were applied to the "real history" of societies, and societies were classified in an evolutionary spectrum with a gradual transition from "savagery" to "civilization". Thirdly, the new natural science, biology by explaining the human eye and physics by explaining the light and the way of seeing objects, explained human vision by comparing it to photography technology as the act of taking pictures and taking objective images. seeing the human being gained objectivity that placed the historian in position of impartial objective observer who, while denying the "historian's position", records objectively all the things that happen or should happen by necessity. History was understood as a mirror, notebook, tabula, phonograph, screen, photo, cinema and canvas that represent what happens in nature in the form of objective images. Objectivity, similarity and repetition of the events of human societies in the path of progress was the dominant way of looking at history in this period, which is become possible with the new natural sciences. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Eye physiology, History and historiography, Light physics, New natural sciences, Progressivity as a natural law, Qajar period | ||
| مراجع | ||
|
آدمیت، فریدون. (1351ش). اندیشه ترقی و حکومت قانون (عصر سپهسالار). تهران: انتشارات خوارزمی.
آشتیانی، جواد. (1337ق). تاریخ طبیعی حیوانشناسی. تهران، نسخه خطی، کتابخانه ملی ایران به شماره 813462.
آخوندزاده، میرزا فتحعلی. (1355ش). مقالات فارسی. به کوشش حمید محمدزاده، تهران: انتشارات نگاه.
آصف الحکما، علیمحمد. (1318ق). حکمیت طبیعیه، فیزیک. نسخه خطی، کتابخانه ملی به شماره782089.
آقاجری، سیدهاشم و امیرحسین حاتمی. (1393ش). «روش اسنادی و گذار از ان در تاریخنگاری اسلامی.» دوفصلنامه علمی-پژوهشی تاریخنگری و تاریخنگاری دانشگاه الزهرا، سال بیست و چهارم، شماره 13، پیاپی 94؛ صص 5-31.
امیر ارجمند، کامران.(1398ش). «بازهم جانورنامه.» تاریخ علم، دوره 17، شماره 1، صص 37-90.
امیر ارجمند، کامران.(1400ش). «چرا ما هرگز مدرن نشدیم: به دنبال علل رکود علم در ایران.» ایرانامگ، فصلنامه ایرانشناسی، سال 6، شماره 1، صص.3-79.
انصاری کاشانی، محمدتقی. (1284ق). تذکرهالارض ناصری. تهران، نسخه خطی، کتابخانه ملی به شماره 813198.
ابنفندق، ابوالحسم علی بیهقی. (1317ش). تاریخ بیهق. تصحیح و تعلیقات اجمد بهمنیار، تهران: بنگاه دانش.
ابنندیم. (1343ش). الفهرست. ترجمه محمدرضا تجدد، تهران: انتشارات کتابخانه ابنسینا.
اقبال آشتیانی، میرزا عباسخان. (1344ق). دوره مختصر تاریخ عالم برای کلاس پنجم و ششم مدارس ابتدائی. چاپ دوم، نسخه سنگی، کتابخانه ملی بدون شماره.
ایجی. (1368ش). تحفه ایجی. در روزنتال، فرانتس. (1368). مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی، صص 13-54.
پیشوا، دکتر علیاکبر. (1342ق). تاریخ طبیعی. نسخه خطی، کتابخانه آیت الله بروجردی به شماره 6975/10454.
تدین، محمد. (1332ق). پلمبر فارسی یا علم الاشیاء سال پنجم و ششم. نسخه خطی، کتابخانه ملی، به شماره 1211573.
تدین، محمد. (1334ق). تاریخ انقلاب کبیر فرانسه، دوره اول برای سال ششم مدارس ابتدائی. کتابخانه آیت الله بروجردی به شماره 11244/10542.
تقیزاده تبریزی، سیدحسن. (1323ق). تحقیق احوال کنونی ایران با محاکمات تاریخی. چاپ سنگی، کتابخانه ملی ایران به شماره 1094515.
حافظ ابرو، شهابالدین عبدالله. (1375ش). جغرافیای حافظ ابرو. جلد اول، به تصحیح و تحقیق صادق سجادی، تهران: انتشارات بنیان و دفتر میراث مکتوب.
حسینی، سیدعبدالرضا و محمدسعید ذکایی. (1400ش). «ساختار اجتماعی شناخت و پیدایش تاریخنگاری در فرهنگ اولیۀ اسلامی.» فصلنامه علمی جامعه شناسی فرهنگ و هنر، سال سوم، شماره اول، صص 95-120.
خورموجی، محمد جعفر. (1345ش). تاریخ قاجار، حقایق الاخبار ناصری. به کوشش حسین خدیو جم.
دولت آبادی، یحیی. (1361ش). حیات یحیی. جلد اول، چاپ چهارم، تهران: انتشارات فرودوسی.
دنبلی، عبدالرزاق مفتون. (1389ش). مآثر سلطانیه. تصحیح و تحشیه، غلامحسین زرگرینژاد، چاپ دوم، تهران: موسسه انتشاراتی روزنامه ایران.
روزنتال، فرانتس. (1366ش). تاریخِ تاریخنگاری در اسلام. ترجمه، اسدالله آزاد، چاپ سوم، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
زمانی رنجبر گرمرودی، سارا و سیدابوالفضل رضوی. (1395ش). «روششناسی تاریخنگاری مسعودی در کتاب التنبه و الاشراف.» دو فصلنامه علمی-ترویجی سخن تاریخ، سال10، شماره 24، صص 87-100.
زینالعابدین، مراغهای. (1384ش). سیاحتنامهی ابراهیمبیگ. به کوشش م.ع. سپانلو، چاپ دوم، تهران: انتشارات آگه.
سامی، ح و م حبیبی. (1346ق). تاریخ طبیعی معرفت الحیوان برای سال چهارم متوسطه. چاپ سیم، نسخه خطی، کتابخانه ملی ایران به شماره 781927.
سپهر، لسان الملک. (1377ش). ناسخ التواریخ، تاریخ قاجار، جلد اول از آغاز تا پایان سلطنت فتحعلیشاه. به اهتمام جمشید کیانفر، تهران: انتشارات اساطیر.
سلیم، رضوان. (1390ش). زمان و تاریخ، پژوهشی در زمینۀ تاریخشناسی و تاریخنگاری اسلامی. ترجمه، عبدالله ناصری طاهری و لیلا خسروی، تهران: نشر کتاب توت.
شبانی رازی، محمد. (1336ق). دوره مختصر معرفه الارض نسخه خطی، کتابخانه ملی به شماره 813528.
شکوری، ابوالفضل. (1375ش). «روش تاریخنگاری مسعودی.» آئینه پژوهش، دوره 7، شماره 38، صص.2-11.
شیخ، غلامرضاخان. (1342ق). معرفت الحیوان. نسخه خطی، کتابخانه ملی ایران به شماره 782315.
شیرازی، حسامالدین. (1301ق). فیزیک. نسخه خطی، کتابخانه ملی به شمار 813173.
شیدفر، زینالعابدین خان. (1347ق). تاریخ طبیعی برای سال چهارم مدارس متوسطه. چاپ خطی کتابخانه آیت الله بروجردی به شماره 46243/10278.
صدقی، ناصر. (1388ش). «روششناسی ابنخلدون در مطالعات تاریخی.» فصلنامه علمی-پژوهشی تاریخنگری و تاریخنگاری، سال نوزدهم، دوره جدید، شماره2، پیاپی 78، صص 19-42.
صدقی، ناصر.(1392ش). «فرایند تاریخی روششناسی تاریخنگاری اسلامی.» فصلنامه علمی-پژوهشی تاریخنگری و تاریخنگاری دانشگاه الزهرا، سال بیست و سوم، شماره 12، صص 101- 116.
صدقی، ناصر. (1395ش). «جایگاه علم تاریخ در طبقهبندی علوم توسط اندیشمندان مسلمان (از خوارزمی تا ابنخلدون).» فصلنامه پژوهشهای تاریخی، سال پنجاه و دوم، دوره جدید، سال هشتم، شماره دوم، صص 21-34.
صمدی، هادی و محمد معصومی. (1400ش). «تاملی در واژهسازیهای علمی: مطالعۀ موردی «اوولوشن». تاریخ علم، دوره 19، شماره 1، صص 27-67
طالبوف، عبدالرحیم. (1312ق). سفینهی طالبی یا کتاب احمد. استامبول: نشر اختر.
طالبوف، عبدالرحیم. (1347ش). مسالک المحسنین. تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی.
طبری، محمدبن جریر. (1383ش). تاریخ طبری. ترجمه ابوالقاسم پاینده، ج1، تهران: انتشارات اساطیر.
علیخان، حکیم اعظم. (1344ق). معرفت الارض. نسخه خطی، کتابخانه ملی به شماره 782314.
فروغی، محمد علی. (1318ق). دوره ابتدائی از تاریخ عالم، جلد اول تاریخ ایران. چاپ سنگی، کتابخانه ملی ایران به شماره 782076.
فروغی، محمد علی. (1328ق). دورۀ مختصری از علم فیزیک بجهت تدریس درمدارس متوسط. تهران، کتابخانه ملی، نسخه خطی، کتابخانه ملی به شماره 782088.
فروغی، محمد علی. (1334ق). تاریخ مختصر عالم برای سال پنجم و ششم مدارس ابتدائی. کتابخانه آیت الله بروجردی به شماره 11288/10095.
فروغی، محمد علی.(1387ش). مجموعه مقالات محمدعلی فروغی. جلد اول، چاپ سوم، تهران: انتشارات توس.
قاجار، محمد طاهر. (1314ق). مقدمه ژاولوژی. نسخه خطی، کتابخانه ملی به شماره 812917.
قدیمی قیداری، عباس. (1390ش). «درآمدی بر موانع و دشواریهای تاریخنویسی در ایران با تاکید بر عصر قاجار.» دو فصلنامه علمی-پژوهشی تاریخنگری و تاریخنگاری دانشگاه الزهرا، سال بیست و یکم، دوره جدید، شماره 8، پیاپی 90.
قراجه داغلی، جعفر. (1303ق). زمین نامه. نسخه خطی، کتابخانه آیت االه بروجردی به شماره 13114.
کافیجی. (1368ش). المختصر فیالعلم التاریخ. در روزنتال، فرانتس. (1368). مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی. صص. 55-73.
کرشیش، اوگوست. (1274ق). علم جراتقال و حکم طبیعی. مترجم میرزا زکی مازندرانی، نسخه خطی، کتابخانه ملی به شماره 782151.
کرمانی، آقاخان. (1324ق). آیینه سکندری. بیجا
کرمانی، آقاخان. (2000م). سه مکتوب. به کوشش بهرام چوبینه، آلمان: نامورلاگ.
کرمانی، آقاخان. (1395ش). صد خطابه. ویراستار: محمدجعفر محجوب. تهران: نشر چشمه.
کرمانی، ناظم الاسلام. (1357ش). تاریخ بیداری ایرانیان (مقدمه و بخش اول جلدهای 1-3). به اهتمام علی اکبر سعیدی سیرجانی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ.
کرمانی، ناظم الاسلام. (1357ش). تاریخ بیداری ایرانیان (بخش دوم جلدهای 4-5). به اهتمام علی اکبر سعیدی سیرجانی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ.
گراویه، ش. (1329ق). تاریخ طبیعی، جلد اول حیوانشناسی معرفه الحیوان. تألیف و ترجمه میرزا مهدی خان اعتضاد الملک، نسخه خطی، کتابخانه ملی ایران به شماره 781926.
گلگلاب، حسین. (1344ق). تاریخ طبیعی، کتاب اول حیوانشناسی. چاپ سربی، کتابخانه ملی ایران به شماره 1294563.
مدرس نهاوندی، محمدحسین. (1344ق). معرفتالارض برای سال سیم مدارس متوسط، نسخه خطی، کتابخانه آیتالله بروجردی به شماره عمومی 26833.
مستشارالدوله، میرزایوسف. (1299ق). علم طبقات الارض. چاپ سنگی، کتابخانه ملی به شماره 781115.
ملکمخان، ناظمالدوله. (1381ش). رسالههای ملکمخان. گردآوری و مقدمه حجتالله اصیل، چاپ آوا، تهران: نشر نی.
منشی بوشهری، میرزا محمد. (1329ق). طلوع تمدن و اختراعات عظیمه. چاپ سنگی، کتابخانه ملی به شماره 1170193.
میرزا علیخان. (1328الف). تاریخ مختصر ایران. چاپ سنگی، کتابخانه ملی ایران به شماره 1213497.
میرزا علیخان. (1328ب). کلیات مختصر تاریخ ملل قدیمه مشرق و یونان و ایران. چاپ سنگی، کتابخانه ملی ایران به شماره 782247.
میرزا علیخان. (1339ق). تاریخ عالم مصور مخصوص کلاس پنجم و ششم مدارس ابتدائی دولتی و غیر دولتی. چاپ سنگی، کتابخانه ملی ایران به شماره 781928.
ناظم العلوم، علیخان. (1295ق). اصول علم فیزیک. نسخه خطی، کتابخانه ملی به شماره 1771390.
نجمالدوله، عبدالغفار. (1293ق). اصول فیزیک. نسخه خطی کتابخانه ملی به شماره 1554367.
وقایعنگار، میرزا محمدصادق. (1369ش). آهنگ سروش: تاریخ جنگهای ایران و روش. گردآورنده، حسینآذر، به تصحیح امرهوشنگ آذر. چاپ اول، تهران: چاپخانه حیدری.
وَلَوی، علیمحد. (1375ش). «ویژگیها و روش تاریخنگاری مسعودی.» فرهنگ پاییز، شماره 19، صص 13-31.
یوسفی اقدم، رحیم و مقصود فراستخواه. (1400). «ظهور سوژه کودک در دوره قاجار: مقدمهای در باب مادیت تاریخ اندیشهها در ایران معاصر.» مطالعات میانرشتهای در علوم انسانی، دوره 13، شماره 4، صص. 59-87.
نشریات
ایرانشهر
س1،ش 2، ذیالحجه 1340ق- س1، ش 11، رمضان 1341ق- س1، ش 12، ذیالقعده 1341ق- س2، ش 3، ربیعالثانی 1342ق- س2، ش 4، جمادیالاول 1342ق- س2، ش 5-6، رجب 1342ق- س2، ش8، رمضان 1342ق- س3، ش 1و2، جمادیالاول 1343ق.
تمدن
س1، ش38، شعبان 1325ق- س1، ش63، ربیعالاول 1326ق- س1، ش71، ربیعالاول 1326ق.
صوراسرافیل
س1،ش1، ربیعالاخر 1325ق- س1، ش3، جمادیالاول 1325ق- س1، ش12، رجب 1325ق- س1،ش19، شوال 1325ق.
کاوه
س1، ش2، ربیعالثانی 1334ق- س1، ش4، جمادیالاول 1334ق- س1، ش7-8، رجب 1334ق- س2، ش2، جمادیالاخر 1339ق.
Brantlinger, Patrik. (2003). Dark Vanishings, Discourse on the Extinction of Primitive Races, 1800-1930. Cornell University Press. Browne, Janet. (2021)."Introduction". in Desilva, M. Jeremy (Ed.) A Most Intersting Problem, What Darwin's Descent of Man Got right and Wrong about Human Evolution. Princeton University Press.pp.1-23. Darwin, Charles. (1889). The Descent of man and Selection in Relation to Sex. New York: Appleton and Company. Desmod, Adrian. (1989). The Politics of Evolution: Morphology, Medicine, and Reform in Radical London. Chicago: University of Chicago Press. Dunsworth, Holly. (2021). "This View of Wife. A reflection on Darwin’s Chapters 19 and 20: Secondary Sexual Characters of Man". in Desilva, M. Jeremy (Ed.) A Most Interesting Problem, What Darwin's Descent of Man Got right and Wrong about Human Evolution. Princeton University Press. pp.183-203. Fuentes, Agustin. (2021). “On the Races of Man”: Race, Racism, Science, and Hope. A reflection on Darwin’s Chapter 7: On the Races of Man". In Desilva, M. Jeremy (Ed.) A Most Interesting Problem, What Darwin's Descent of Man Got right and Wrong about Human Evolution. Princeton University Press. Pp. 144-161. Gale, Barry. (1972). 'Darwin and the Concept of a Struggle for Existence: A Study in the Extrascientiflc Origins of Scientific Ideas', Isis, 63, pp. 321-44. Gould, Stephen. (1996). Mismeasuer of Man. New York, London: Norton & Company. Green, John. (1977). "Darwin as a Social Evolutionist". Journal of the History of Biology, Vol (10)1, pp. 1-27. Hale, J. Piers. (2014). Political Decent, Malthus, Mutualism, and the Politics of Evolution in Victorian England. The University of Chicago Press. Killgrove, Kristina. (2021) "A Century of Civilization, Intelligence, and (White) Nationalism, A reflection on Darwin’s Chapter 5: On the Development Meloni, Maurizio. (2016). Political Biology, Science and Social Values in Human Heredity from Eugenics to Epigenetics. Palgrave Macmillan Publisher. Rose, Steven. (2009). “Darwin, Race and Gender,” European Molecular Biology Organization Reports 10, no. 4, pp. 297–298. Rupke, Nicolaas. (2019). "The origins of scientific racism and Huxley's rule". in Rupke, Nicolaas and Gerhard Lauer (Eds.) Johann Friedrich Blumenbach, Race and Natural History, Routledge, pp.233-247. Shapin, Steven and Simon Schaffer. (1985). Leviathan and Air-Pump: Hobbes, Boyle, and the Experimental Life. Princeton University Press. Shapin, Steven and Barry Barnes. (1979). Darwin and Social Darwinism: Purity and History. In Barnes, Barry and Steven Shapin (Eds.) Natural Order, Historical Studies of Scientific Culture. Sage Publication. pp.125-142. Sysling, Fennekes. (2019). "The Human Wallace Line: Racial Science and Political Afterlife". Medical History, Vol 63 (3), pp. 314-329. Young, M. Robert. (1985). "Darwinism is Social". in Kohn (Ed.), The Darwinian Heritage, Darwin's Metaphor: Nature's Place in Victorian Culture. Cambridge University Press. pp.609-638. Vetter, Jeremy. (2006). "Wallace’s Other Line: Human Biogeography and Field Practice in the Eastern Colonial Tropics’, Journal of the History of Biology, Vetter, Jeremy. (2015). "Politics, Paternalism, and Progressive Social Evolution: Observations on Colonial Policy in the Scientific Travels of Weikart, R. (1993). "The origins of social Darwinism in Germany, 1859–1895". Journal of the History of Ideas, 54, pp. 469–488. Weindling, Paul. (1998). "Dissecting German Social Darwinism: Historicizing the Biology of the Organic State". Science in Context, 11, 3-4, pp. 619-637. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,411 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 743 |
||