1طلبۀ سطح چهار حوزۀ علمیۀ قم و دانشجوی دکتری مدرسی معارف اسلامی (مبانی نظری اسلام)، دانشکدۀ معارف دانشگاه تهران. تهران، ایران
2دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکدۀ الهیات، دانشگاه تهران، تهران، ایران
3طلبۀ سطح سه حوزۀ علمیۀ قم و دانشجوی دکتری مدرسی معارف اسلامی (مبانی نظری اسلام)، دانشکدۀ معارف دانشگاه تهران، تهران، ایران
چکیده
اتمیان باستان اجسام را مرکّب از ذرّات بسیار ریز، غیر قابل مشاهده و نابسودنی به نام «اتم» می‌انگاشتند که هر جسمی به آنها تجزیه می‌شود. ارسطو در مقابل، تجزیۀ فیزیکی جسم را ردّ کرده، و به‌جای آن قائل به تجزیۀ متافیزیکی از ماده و صورت شد. بیشتر فلاسفه به راه ارسطو رفتند، درحالی‌که که فیزیک جدید با تحقیقات مبتنی بر مشاهده، جانب اتمیزم را می‌گیرد. این نوشتار درصدد صحت‌سنجی راه‌حلی است که علامۀ طباطبایی برای دفع تعارض مذکور بیان نموده است، و اینکه در فرض استحالۀ جمع میان دو نظریه، باید جانب کدام مکتب را گرفت. تحقیق حاضر با روش تحلیل مفهومی، گزاره‌ای و سیستمی به حلّ این مسائل می‌پردازد. به نظر می‌رسد راه‌حل علامه موجب تخریب و ناکارآمدی نظریّۀ «صورت» می‌شود. از نظر ارسطو، صورت، تمام حقیقت نوع است. لازمۀ این سخن آن است که صورت به سطح اتم، قابل فروکاهش نیست؛ زیرا هیچ اتمی به تنهایی تمام حقیقت جسم و بنیاد نوعیّت آن نیست؛ به عنوان مثال اتم یک «انسان» تمام حقیقت انسان را تشکیل نمی‌دهد.
The Conflict between Atomism in Physics and Aristotelian Theory of Form: An Evaluation of Allameh Tabatabaei’s Solution
نویسندگان [English]
Alireza Norouzi1؛ Mahdi Azimi2؛ Hosein Najafi3
1Fourth Level Student of Qom Seminari and PhD student in Islamic Studies, Faculty of Islamic Studies, University of Tehran
2Associate Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, University of Tehran
3Third Level Student of Qom Seminari, and PhD student in Islamic Studies, Faculty of Islamic Studies, University of Tehrann, Tehran, Iran
چکیده [English]
In ancient times, atomists believed that objects were composed of minuscule, invisible, and indivisible particles known as "atoms" into which any substance could be broken down. Aristotle, on the other hand, rejected the physical breakdown of matter and advocated for a metaphysical analysis of matter and form. The majority of philosophers aligned with Aristotle's viewpoint. However, modern physics, relying on observation-based research, tends to lean towards atomism. This paper aims to assess the solution proposed by Allameh Tabatabaei to reconcile the conflict between these two theories and determine which perspective should be favored when faced with irreconcilable differences. The study utilizes conceptual, propositional, and systemic analysis methods to address these issues. It becomes apparent that Tabatabaei's solution undermines and renders the theory of "form" ineffective. According to Aristotle, form constitutes the complete reality of a species. This implies that form cannot be reduced to the atomic level, as a single atom cannot represent the entirety of a body's reality and the foundation of its species. For instance, one atom of a "human" does not encompass the entire essence of a human being.
کلیدواژه‌ها [English]
Atomism, Allameh Tabatabaei, Theory of Form
مراجع
قرآن کریم.
ابن سینا، حسین بن عبدالله؛ فن سماع طبیعی، ترجمۀ محمدعلی فروغی؛ تهران؛ انتشارات امیرکبیر؛ 1361
______________؛ اشارات و تنبیهات مع المحاکمات، شرح خواجه نصیرالدین طوسی؛ قم؛ انتشارات البلاغه؛ 1375
______________؛ اشارات و تنبیهات مع المحاکمات، شرح فخرالدین رازی؛ قم؛ انتشارات مکتبۀ آیت الله مرعشی(ره)؛ 1404
اخوان الصفا؛ رسائل اخوان الصفاء و خلّان الوفاء؛ بیروت؛ انتشارات الدار الإسلامیة؛ 1412
ارزنده نیا، محمد؛ اتم و الفبای کتاب طبیعت؛ تهران؛ انتشارات کتاب‌های سپیده (وابسته به انتشارات اطلاعات)؛ 1371
بابایی، پرویز؛ مکتب‌های فلسفی از دوران باستان تا امروز؛ تهران؛ انتشارات نگاه؛ 1392
جعفری، محمدتقی؛ مولوی و جهان‌بینی‌ها؛ تهران؛ موسسۀ تدوین و نشر آثار علامه جعفری ره؛ 1395
حقیقت قره قشلاقی، سهراب؛ تحلیل ماده و صورت نزد ابن سینا، شیخ اشراق و ملاصدرا؛ قم؛ تبیان؛ 1387
حلّی، حسن بن یوسف؛ اسرار الخفیّه فی العلوم العقلیّه؛ قم؛ انتشارات بوستان کتاب؛ 1387
عبودیت، عبدالرسول؛ چگونگی ترکیب ماده و صورت از نگاه صدرالمتألهین؛ معرفت فلسفی، شمارۀ 25؛ پاییز 1388.
