پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 158 |
| تعداد شماره‌ها | 6,240 |
| تعداد مقالات | 67,870 |
| تعداد مشاهده مقاله | 115,412,854 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 90,182,548 |
بنیان‌های بصری خط گلزار در هنر ایران | ||
| نشریه هنرهای زیبا: هنرهای تجسمی | ||
| مقاله 8، دوره 28، شماره 4، دی 1402، صفحه 115-131 اصل مقاله (1.86 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jfava.2023.352832.667025 | ||
| نویسندگان | ||
| فرهاد خسروی بیژائم* 1؛ ملیکا یزدانی2 | ||
| 1استادیار گروه کتابت و نگارگری، دانشکده صنایع دستی، دانشگاه هنر اصفهان. | ||
| 2استادیار گروه هنر اسلامی، دانشکده صنایع دستی، دانشگاه هنر اصفهان. | ||
| چکیده | ||
| خط گلزار یکی از گونه‌های متعدد خطوط تفننی و تزئینی در تاریخ خوشنویسی ایران است که بیشترین آثاری که بدین شیوه خلق شده متعلق به اواخر دوره قاجار است. با این حال، شواهد و نمونه های تاریخی بیانگر آن است که ریشه‌های فرمی این گونه خوشنویسی به سده‌های پیش از قاجار بر می‌گردد. این پژوهش بر آن است تا ضمن ردیابی خط گلزار در ادبیات سده‌های پیشین، منشا شکل‌گیری آن را نیز بر اساس مستندات و شواهد موجود مشخص کند. از این رو، این پژوهش به دنبال یافتن پاسخ این پرسش است که ریشه‌های شکل‌گیری خط گلزار بر پایه مستندات، چه دوره‌ای و چگونه است؟ مطالعات اولیه بیانگر تاثیر تزئینات معماری بر شکل‌گیری این گونه خوشنویسی تزئینی بود. از این رو، حجم نمونه و روش نمونه‌گیری آثار در این پژوهش، 23 آرایه معماری به شیوه در دسترس بر پایه مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی، بوده است. نتایج بیانگر آن است که وجود نمونه‌های متعدد گلزار در قالب توپی‌های ته‌آجری یا کلوک‌بندها در تزئینات معماری دوره سلجوقی و ایلخانی، قدمت استفاده از آن را حداقل تا اوایل قرن 6 ه.ق پیش می‌برد. این شیوه تزئین در کتیبه‌های کوفی گوشه‌دار مورد استفاده قرار گرفته و شامل نقش مایه‌های هندسی، گیاهی و نوشتاری است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| خوشنویسی ایرانی؛ خطوط تزئینی؛ تزئینات معماری؛ کوفی معقلی؛ پیشینه خط گلزار | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| A Provenance Study of the Gulzar Script in Persian Arts | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Farhad Khosravi Bizhaem1؛ Melika Yazdani2 | ||
| 1Assistant Professor, Department of Calligraphy and Persian Painting, Faculty of Handicrafts, Art University of Isfahan. | ||
| 2Assistant Professor, Department of Islamic Art, Faculty of Handicrafts, Art University of Isfahan. | ||
| چکیده [English] | ||
| Gulzar script is one of the many types of decorative scripts in the history of Persian calligraphy. Most of the works that created in this way belong to the late Qajar era. However, the formal and visual bases of this type of calligraphy go back to the pre-Qajar centuries; this research aims to identify, introduce and determine the origin of its formation based on the available evidences. Therefore, the main question is: When has the Gulzar script been formed? The sampling method of the 23 architectural arrays is Convenience Sampling that based on library and field studies. The samples are in the historical monuments of Samarkand, Mashhad, Farumad, Taybad, Soltanieh, Qom, Tabriz, Yazd, Isfahan and Oshtorjan. The date of construction of these monuments includes from the Seljuk period (429-590 AH/1037-1194 AD) to the end of the Safavid period (906-1135 AH/1501-1736 AD). The results indicate that the early examples of Gulzar can be seen in the form of an architectural decoration so called "Kalouk-band" in the Seljuq and Ilkhanid periods. Its use extends to at least the beginning of the 12th century AD. In addition, this method of decoration is used in the Square Kufic Inscriptions and include the geometrical, herbal and written motifs. The result shows that the use of Gulzar style in calligraphy pieces on paper has been influenced by architectural decorations, because the oldest examples of this type are several centuries after the squared Kufic inscriptions in Jame Mosque of Isfahan, Pir Bakran's tomb, Chalabioglu's tomb etc. The decoration of the inner surface of Squared Kufic inscriptions started from the end of the Seljuk era and continued until the 17th century AD. One of the changes made in the design of decorating the surface of the inscriptions is the use of written motifs in the form of "Kalouk-band" decorated with words (in Oshtorjan and Qom). Another change was the forming of a kind of nested square Kufic which has appeared in the Jame Mosque of Isfahan and Amir Chakhmaq Mosque in Yazd. This method has been continued later in Isfahan's Hakim Mosque (17th century AD) and Nimavard School in Isfahan (18th century AD). In the Safavid era, an example of square Kufic in the western entrance hall of Imam Mosque in Isfahan was decorated with Arabesque motifs, which shows the first use of this kind of ornaments in inscriptions. About 80 years before the formation of this inscription, Zain al-Din Mahmoud Mozahheb created a piece that inspite of having many distinctive features some similarities can be seen in them. The latter work is the oldest known piece that carried out the tradition of ornament on the calligraphic surface on paper. Despite the major difference in the structure of these two works, both of these works are decorated with herbal motifs (Arabesque and Khatai). | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Persian Calligraphy, Decorative Calligraphy, Architectural Array, Square Kufic, Gulzar Script Provenance Study | ||
| مراجع | ||
|
احتشامی، محسن (1388)، رویاهای تصویری: نگاهی به یک خط نوشته قاجاری، پیام بهارستان، سال دوم، ش 5، صص 1003-1007.
بیانی، مهدی (1363)، احوال و آثار خوشنویسان، تهران: علمی.
پاکباز، روئین (1386)، دایره المعارف هنر. چاپ ششم، تهران: فرهنگ معاصر.
حجازی، رئوفه؛ صحراگرد، مهدی (1398)، گونه‌شناسی فرم و محتوا در تزئینات خط گلزار، مجموعه مقالات برگزیده خوشنویسی همایش ملی خوشنویسی و نگارگری، صص 69-94، اصفهان: دانشگاه هنر اصفهان.
حمزوی، یاسر؛ اصلانی، حسام (1391)، آرایه های معماری بقعه پیر بکران، اصفهان: گلدسته.
خضرایی، سمانه (1389)، تزیینات توپی گچی ته آجری دوره ایلخانی (مطالعه تطبیقی مسجد جامع اشترجان و بقعه پیر بکران) ارائه طرح محیطی با استفاده از تکنیک سفال و لعاب اونچرین، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا.
دادور، ابوالقاسم؛ مصباح اردکانی، نصرت الملوک (1385)، بررسی نقوش و شیوه تزیین توپی گچی ته‌آجری در بناهای دوره سلجوقی و ایلخانی، هنرهای زیبا، ش 26، صص 85-92.
صادقی، عاطفه (1394)، گونه‌شناسی و مطالعه تطبیقی توپی‌های گچی ته‌آجری مسجد جامع و بقعه پیر بکران اصفهان، پایان نامه کارشناسی ارشد صنایع دستی، دانشگاه هنر اصفهان.
صحراگرد، مهدی (1392)، شاهکارهای هنری در آستان قدس رضوی؛ کتیبه‌های مسجد گوهرشاد، مشهد: موسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی.
صفوت، نبیل (1379)، هنر قلم؛ تحول و تنوع در خوش نویسی اسلامی، ترجمه پیام بهتاش، تهران: کارنگ.
قلیچ‌خانی، حمیدرضا (1392)، زرافشان، تهران: فرهنگ معاصر.
کریم‌زاده تبریزی، محمدعلی (1376)، احوال و آثار نقاشان قدیم ایران، تهران: مستوفی.
محمودی، آزاد (1387)، اصطلاحات خوشنویسی در شعر شاعران بزرگ ایران، تهران: فرهنگستان هنر.
مخلصی، محمدعلی (1364)، جغرافیای تاریخی سلطانیه، بی‌جا: مولف.
مدرسی طباطبایی (1355)، تربت پاکان: آثار و بناهای قدیم محدوده کنونی دارالمومنین قم، مجلد دوم، قم: چاپخانه مهر.
مرادی عنایت، منیره؛ نعمتی بابای‌لو، علی؛ محمدی آچاچلویی، محسن؛ هرندی، دانیال (1393)، بررسی مضامین شیعی در آثار خوشنویسی شیوه گلزار با تأکید بر نمونه موزه محرم تبریز، سفالینه، دوره 1، ش 2، صص 79-90.
مطمئن، نوا؛ نعمتی بابای‌لو، علی؛ صالحی، حسن (1400)، کتیبه‌های قرآنی مسجد مظفریه (کبود) تبریز، بررسی و تحلیل مضامین آیات در بستر تحولات زمان، مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی، دوره 5، ش 3، صص 119-144.
نیکبخت، محمدرضا و همکاران (1388)، خانقاه و آرامگاه چلبی اوغلو، تهران: گنج هنر.
هاشمی نژاد، علیرضا (1385)، آسمانی و زمینی، تهران: فروزان روز با همکاری دانشگاه شهید باهنر کرمان و فرهنگستان هنر.
Khatibi. Abdelkebir, Sijelmassi. Mohammed, (1996), the Splendor of Islamic Calligraphy, London: Thames & Hudson. Safadi, Yassin Hamid, (1978), Islamic Calligraphy, London: Thames & Hudson. URL 1: http://www.smb-digital.de/eMuseumPlus?service=ExternalInterface&lang=en URL 2: http://www.kufic.info/architecture/aqsaray/aqsaray.htm (accessed date: 23/8/1397) | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 716 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 108 |
||