سامانه پشتیبانی خدمات اطلاعات

  اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات158
تعداد شماره‌ها6,240
تعداد مقالات67,871
تعداد مشاهده مقاله115,463,344
تعداد دریافت فایل اصل مقاله90,233,099
ارژنگ, اردوان, آقایی نژاد, سمیه, علی زاده, فاطمه. (1402). قاعده فقهی حمی در حقوق کیفری؛ از روایی نظری تا چالش‌ها. , 56(1), 163-180. doi: 10.22059/jjfil.2023.356982.669511
اردوان ارژنگ; سمیه آقایی نژاد; فاطمه علی زاده. "قاعده فقهی حمی در حقوق کیفری؛ از روایی نظری تا چالش‌ها". , 56, 1, 1402, 163-180. doi: 10.22059/jjfil.2023.356982.669511
ارژنگ, اردوان, آقایی نژاد, سمیه, علی زاده, فاطمه. (1402). 'قاعده فقهی حمی در حقوق کیفری؛ از روایی نظری تا چالش‌ها', , 56(1), pp. 163-180. doi: 10.22059/jjfil.2023.356982.669511
ارژنگ, اردوان, آقایی نژاد, سمیه, علی زاده, فاطمه. قاعده فقهی حمی در حقوق کیفری؛ از روایی نظری تا چالش‌ها. , 1402; 56(1): 163-180. doi: 10.22059/jjfil.2023.356982.669511

قاعده فقهی حمی در حقوق کیفری؛ از روایی نظری تا چالش‌ها

فقه و مبانی حقوق اسلامی
دوره 56، شماره 1، شهریور 1402، صفحه 163-180    اصل مقاله (590.46 K)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jjfil.2023.356982.669511
نویسندگان
اردوان ارژنگ* 1؛ سمیه آقایی نژاد2؛ فاطمه علی زاده3
1دانشیار، گروه فقه حقوق اسلامی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران.
2دانشجوی دکترا، گروه حقوق، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه میبد، میبد، ایران.
3استادیار، گروه فقه حقوق اسلامی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران.
چکیده
الگوی جرم‌انگاری و سزادهی در فقه، از قواعد، اصول و انگاره‌هایی بنیادینی تبعیت می‌کند که برخی از آن‌ها مختص به بعضی از جرایم و پاره‌ای دیگر در همه ابواب فقه کیفری قابل اجرا است. قاعد«حمی» ـ با مضمون تسری حکم حرمت از کانون به محیط پیرامونی-به عنوان مهمترین قاعده در حوزه پیشگیری از جرایم مهم و حمایت از الگوهای ارزشی در جامعه اسلامی، مطرح است. تاکنون به تحلیل و آسیب‌شناسی فقهی و حقوقی و چالش‌یابی این قاعده پرداخته نشده‌است. مسئله اصلی این نوشتار چالش‌های اساسی فقیه و قانونگذار در تحریم و تجریم(جرم‌انگاری) اعمال مباح، بر پایه این قاعده‌است. بهره‌گیری از این قاعده به مثابۀ مبنای جرم‌انگاری، علیرغم روایی نظری، در صورتی که بدون توجه به برخی انگاره‌های پیراحقوقی و فراحقوقی مستند قرار گیرد، فلسفه حقوق کیفری اسلامی و عرفی و برخی دکترین‌های آنها را دچار چالش جدی خواهد کرد. چالش‌هایی از قبیل: رویارویی قاعده حمی با حقوق و آزادی‌ها، قبض و بسط تئوریک و مبنایی قاعده حمی، ناسازواری قاعده با اصل کمینه‌گرایی حقوق کیفری، انتاج قاعده به تورم قوانین کیفری. به عبارت دیگر هرچند مقتضی اجرای قاعده موجود است، اما در برخی موارد مانعش مفقود نیست. از همین رو ضرورت انضباط در تمسک و استناد به این قاعده مسجل می‌شود.
کلیدواژه‌ها
پیشگیری از وقوع جرم؛ حریم؛ جرم‌انگاری؛ قاعده حمی؛ کانون؛ محیط
عنوان مقاله [English]
Jurisprudential Principle of Ḥamā (Prohibitory Decree) in Criminal Law; from Narrative Theoretical to Challenges
نویسندگان [English]
ardavan arzhang1؛ somayeh agaie nezhad2؛ fatemeh alizadeh3
1Associate Professor, Fiqh and Islamic Law Group, Faculty of Humanities, Yasuj University, Yasuj, Iran.
2PhD Student, Law Group, Faculty of Theology, University of Maybod, Maybod, Maybod, Iran.
3Assistant Professor, Fiqh and Islamic Law Group, Faculty of Humanities, Yasuj University, Yasuj, Iran.
چکیده [English]
The pattern of criminalization and punishment in jurisprudence follows basic rules, principles and ideas, some of which are specific to some crimes and others are executable in all divisions of criminal jurisprudence. The principle of ḥamā - with the concept of applying the prohibition decree from the center to the surrounding environment - is considered as the most important principle in the field of preventing major crimes and supporting value patterns in Islamic society. So far, the jurisprudential and legal analysis and pathology and the challenge-seeking of this principle have not been dealt with. The main issue of this article is the basic challenges of the jurist and legislator in sanctioning and penalizing (criminalizing) permissible acts based on this rule. If utilizing this rule as the basis of criminalization, despite its narrative theoretical nature, is documented without considering some paralegal and extralegal suppositions, it will pose serious challenges for the philosophy of Islamic and conventional criminal law and some of their doctrines; challenges such as the confrontation of the principle of ḥamā with rights and freedoms, the theoretical contraction and expansion, the fundamentals of the principle of ḥamā, the principle's incompatibility with the principle of minimalism in criminal law, and the principle's resulting (intāj) in the inflation of criminal laws. In other words, although the exigency of implementing the principle is available, in some cases its obstacle is not missing. Therefore, the necessity of discipline in adhering to and citing this principle is fully confirmed.
کلیدواژه‌ها [English]
criminal law, principle of ḥamā, privacy, criminalization, center, environment
مراجع
    قرآن کریم

  1. ابن‌قیم، محمد بن ابی‌بکر، أعلام‌الموقعین عن رب العالمین؛ بیروت: دارالکتب العلمیه،1414ق
  2. ابو زهره، محمد، أصول‌الفقه الإسلامی؛ بیروت: دارالفکر العربی،1377ق
  3. انصاری، مرتضی، المکاسب؛ قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری،1415ق.
  4. الهی خراسانی، علی، نظریه اعتبار قانونی در گذار از شخصیت‌گرایی؛ قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی،1395ش.
  5. آخوند خراسانی، شـیخ محمـدکاظم، کفـایـةالاصـول؛ قـم: موسسـه آل‌البیـت لاحیاءالتراث،1409ق.
  6. بخاری، محمدبن اسماعیل، صحیح البخاری؛ بیروت: دارالفکر1401ق.
  7. بهبهانی، محمدباقر بن محمد، الفوائد الحائریة؛ قم: مجمع الفکر الاسلامی،1415ق.
  8. جوان جعفری، عبدالرضا؛ ساداتی، سـید محمـدجواد، مفهـوم قـدرت در جامعه‌شناسـی کیفـری، فصـلنامه پژوهش حقوق کیفری، سال سوم، شماره 11، صص9-38، 1394ش.
  9. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغۀ؛ بیروت: دارالعلم للملایین،1407ق.
  10. جوینی، ابوالمعالی، البرهان فی اصول الفقه؛ تحقیق: عبدالعظیم الدیب، القاهره: دار الانصار،1400ق.
  11. حائری، علی اکبر، بررسی نظریه حق الطاعة، مجله فقه اهل بیت علیه السلام، شماره 17 و 18 صص178-133، 1378ش.
  12. حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل المسائل الشریعه؛ قم: مؤسسة آل البیت (ع) لإحیا التراث،1411ق.
  13. حسنی، اسماعیل، مقاصد شریعت از نگاه ابن‌عاشور؛ ترجمه مهدی مهریزی، تهران: صحیفه خرد، 1383ش.
  14. داودی، سعید، قاعده حریم حمی، حقوق اسلامی، سال یازدهم، شماره 43، صص33-67، 1393ق.
  15. دراوشه، ماجد سالم، سد الذرائع فی جرائم‌القتل؛ عمـان: انتشـارات دارالثقـافـة،2008م.
  16. ریسونی، احمد، اهداف دین از دیدگاه شاطبی؛ ترجمه سید حسن اسلامی و سیدمحمد علی ابهری، قم: دفتر تبلیغات اسلامی،1376ش.
  17. سبحانی، جعفر، مسلک حق الطاعة بین الرفض و القبول، پژوهش‌های اصولی، شماره 2و3، صص133-112، 1381ش.
  18. سبحانی، جعفر، الموجز فی اصول الفقة؛چ اول، بیروت: دار جواد الائمة(ع)،1432ق.
  19. شرمن، لاورنس، «جرم شناسی و جرم‌انگاری؛ چالش و علم ضمانت اجرای کیفری»؛ مترجم: روح‌الدین کرد علیوند، مجله حقوقی دادگستری، شماره33، صص 86-63، 1379ش.
  20. شلبی، محمدمصطفی، أصول الفقه الإسلامی؛ بیروت: دارالنهضۀ العربیۀ،1406ق.
  21. شهید اول، شمس الدین محمد بن مکی، القواعد و الفوائد؛ تحقیق و تصحیح: سـید عبـدالهادی حکـیم، قـم: کتابفروشی مفید،1400ق.
  22. صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیرالقرآن بالقرآن و السنة؛ قم: انتشارات فرهنـگ اسـلامی،1365ش.
  23. صدر، سید محمدباقر، بحوث فی علم الاصول؛ قم: دایرةالمعارف فقه اسلامی،1417ق.
  24. صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه؛ محقق: علـی اکبـر غفـاری؛ قـم: دفتر نشـر اسلامی،1404ق.
  25. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان؛ قم: دفتر نشر اسلامی،1417ق.
  26. طباطبایی، علی بن محمدعلی، ریاض المسائل فی بیان احکام الشرع بالدلائل؛ قم: مؤسسة آل البیت لإحیا التراث،1422ق.
  27. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین؛ تحقیق سـید احمد حسـینی، تهـران: المکتـبۀ المرتضویۀ،1375ش.
  28. طوسی، محمد بن حسن، الأمالی؛ قم: دارالثقافۀ،1414ق.
  29. عاملی جبعی(شهید ثانی)، زین بن علی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام؛ قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة،1419ق.
  30. عبد الساتر، حسن، بحوث فی علم الأصول؛ بیروت: دار الاسلامیه،1426ق.
  31. عبدالفتاح، عزت، «جرم چیست و معیارهای جرم انگاری کدام است؟»، ترجمه اسماعیل رحیمی نژاد، مجله قضایی و حقوقی دادگستری، ش 41، صص135-16، 1381ش.
  32. عطیه، جمال‌الدین محمد، نحو تفعیل مقاصد الشریعه؛ الولایات المتحده الأمیریکیه: المعهد العالمی للفکر الاسلامی،2008م.
  33. علم الهدی، علی بن حسین، الذریعه الی اصول الشریعه؛ تهران: دانشگاه تهران، 1348ش.
  34. غروی، محمد حسین، بحوث فی الاصول؛ بی‌جا: موسسه النشر الاسلامی،1374ش.
  35. فخر رازی، محمد بن ‌عمر، مفاتیح‌ الغیب؛ بیروت: دار احیـاءالتراث، 1420ق.
  36. فراهیدی، خلیل بن احمد، العین؛ تحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قـم: مؤسسۀ دارالهجرة، 1410ق.
  37. قرطبی، محمد بن ‌احمد، الجامع لأحکام‌القرآن؛ تهـران: انتشـارات ناصرخسرو،1364ش.
  38. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق/مصحح: غفارى، على اکبر و آخوندى،محمد، ج6، چاپ چهارم، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1407ق.
  39. کوشا، جعفر، کارکردهای حقوق جزا؛ فصلنامه الهیات و حقوق دانشگاه علوم اسلامی رضوی، سال اول، شماره2، صص27-34، 1380ش.
  40. گسن، ریموند، بحران سیاست‌های جنایی در کشورهای غربی؛ ترجمه علی حسین نجفی ابرندآبادی، مجله تحقیقات حقوقی، ش 10، صص275 ـ 336، 1371ش.
  41. لاریجانی، محمد صادق، نظریه حق الطاعه، فصلنامه پژوهش‌های اصولی، شماره، صص11ـ26، 1388ش.
  42. محقق حلی، جعفر بن حسن، معارج الاصول؛ اعداد محمد حسین رضوی، قم، نشر آل البیت(ع)، 1403ق.
  43. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه؛ تهران: دارالکتب الاسلامیۀ، 1374ق.
  44. ----------، أنوار الأصول؛ قم: انتشارات نسل جوان، 1416ق.
  45. موسوی اردبیلی، سید عبد الکریم، فقه الحدود و التعزیرات؛ قم: مؤسسة النشر لجامعة المفید، 1427ق.
  46. موسوی خویی، ابوالقاسم، مصباح الفقاهة فی المعاملات (المکاسب المحرمة)؛ قم: مکتبة الداوری،1377ش.
  47. ----------، المستند فی شرح العروة الوثقی؛ بی‌جا: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی، 1430ق.
  48. ----------، مصباح الأصول؛ قم: مکتبۀ الداوری، 1417ق.
  49. نائینی، محمدحسین، اجود التقریرات، تحریر سید ابوالقاسم خوئی، قم: چ2، قم، موسسه مطبوعاتی دینی، 1410ق.
  50. ----------، المکاسب و البیع؛ تقریر محمدتقی آملی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1413ق.
  51. نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین، مصاحبه با فصلنامه ترجمان حسبه(با صاحب نظران)؛ ش 7 و 8، تابستان و پاییز،صص33-60، 1381ش.
  52. نراقى، احمد بن محمد مهدى، عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامى، 1417ق.
  53. Braithwaite, John, Pettit, Philip (1990), “Not Just Deserts: A Republican Theory of Criminal Justice,” oxford, Clarendon press.
  54. Clarkson, C.M.V (1992), Understanding Criminal Law, Fontana, Paperbacks, Londom.
  55. Grassian, Victor (1981), Moral reasoning: ethical theory and some contemporary moral problems, Prentic-Hall, New Jersey.
  56. Husak, Douglas (2008), Overcriminalization: The Limits of the Criminal Law, Oxford University Press.
  57. Jareborg, Nils (2005), Criminalization as last resort (Ultima Rati), OHIO State Journal of criminal law.
  58. Katz, Leo, Michael S. Moor and Stephan J. Morse (1999), Foundations of Criminal Law, Foundation Pres
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 151
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 147


سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب