پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 158 |
| تعداد شماره‌ها | 6,242 |
| تعداد مقالات | 67,875 |
| تعداد مشاهده مقاله | 115,497,787 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 90,274,169 |
آیا فرمول شیمیایی آب به صورت HO «غلط» بود؟ | ||
| تاریخ علم | ||
| دوره 21، شماره 1 - شماره پیاپی 34، آبان 1402، صفحه 77-93 اصل مقاله (548.55 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jihs.2023.364105.371754 | ||
| نویسنده | ||
| علی کاوسی رحیم* | ||
| پژوهشگاه مواد و انرژی | ||
| چکیده | ||
| در یک بازة زمانی حدود چهل ساله، منتهی به سال 1826 میلادی فرمول شیمیایی آب به‌صورت HO یعنی ترکیبی از یک اتم هیدروژن و یک اتم اکسیژن پذیرفته شده بود. برای ذکر مثال‌ها و طرح بحث در این مقاله به رسالة شیمی اثر دکتر خلیل أعلم الدوله، ارجاع داده شده است که در مدرسة نوبنیاد دارالفنون در ایران تدریس می‌شد و به تبعیت از باور علمی آن زمان، فرمول شیمیایی آب در آن به‌صورت HO معرفی شده است. پیش از دارالفنون، فرمولی برای آب مطرح نبود بلکه آب از منظر حکمت طبیعی، یکی از عناصر چهارگانه به شمار می‌رفت. امروزه فرمول شیمیایی آب H2O دانسته می‌شود. گرچه از نگاه حال محور به علم، می‌توان عجالتاً بر فرمول آب در رسالة مذکور، مهر «غلط» زد اما در مقالة حاضر، تلاش شده است تا از منظر فلسفة شیمی، نشان داده شود که چنین حکمی چه پیامدهایی در پی خواهد داشت. این که فرمول آب در یک مقطع تاریخی به‌صورت HO پذیرفته شده بود، یک تجربۀ تاریخی علم است که تأمل بیشتر در معنای غلط یا درست بودن یک گزارة علمی را برمی‌انگیزد، همچنان که اطمینان به نظریه و اعتماد تام به شواهد تجربی را به چالش می‌کشد؛ چرا که این گزارة غلط ذیل نظریه‌ای قرار داشت که اتفاقاً تا امروز پابرجاست و نیز مدت معناداری با شواهد تجربی ناسازگاری نشان نداده بود. در پایان، رویکرد مقاله برای تفسیر این رویداد تاریخی چنین است: در نظریه‌ای که آب را HO می‌دانست، علاوه بر گزارة مذکور، دست کم یک فرض غلط دیگر وجود داشت که این دو همدیگر را پوشانده و از محک آزمون و تجربه رهانیده بودند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| شواهد تجربی؛ فرمول آب؛ فلسفۀ شیمی؛ H2O؛ HO | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Was the Chemical Formula of Water “wrong” as HO? | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Ali Kavousi-rahim | ||
| Materials & Energy Research Center | ||
| چکیده [English] | ||
| For a period of about 40 years leading up to 1826, the chemical formula of water was adopted to be HO, in which one atom of Hydrogen and one atom of Oxygen are composed together. In this article, the examples and discussion refer to the chemistry treatise of Dr. Khalil Aʿlam al-Dawlah which was a training resource of newly established academy of Dār al-funūn in Iran, which, according to the scientific belief of that time, the chemical formula of water was introduced as HO. Before than Dār al-funūn, it wasn`t considered any formula for water, but water was one of the four basic elements, according to the Natural Hikma`s point of view. Nowadays chemical formula of water is known as H2O. Although from a presentist point of view, the water formula in that treatise can be described as “wrong” for the time being, whatever in the present article, from the perspective of the philosophy of chemistry, an attempt has been made to show that the sentence is not so easy. The fact that the water formula has been accepted as HO for some time in the past, as a historical experience of science, recommends further reflection on the meaning of correctness or inaccuracy of a scientific proposition, as well as challenging the assurance on theory and the reliance on empirical evidence; because this false statement belonged to a theory that ironically is valid till now, and also had not shown a significant inconsistency with the empirical evidence for a long time. Finally, this paper concluded that assigning an incorrect formula for water over half a century resulted from at least a pair of mistakes that have concealed the matter from the view of experience: supposition of an incorrect principle along with misinterpretation of empirical evidence. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Empirical Evidence, Formula of Water, HO, H2O, Philosophy of Chemistry | ||
| مراجع | ||
|
اعتضادالاطباء، خلیل بن حاجی میرزا عبدالباقی(1297ق) "رساله شیمی"، نسخة خطی شماره 5707 کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران.
بادامچی، محمدحسین (1401) «دارالفنون: نیای پلی‌تکنیکی دانشگاه ایرانی»، مجلة تاریخ علم، سال 20، شماره 1، ص 1-24.
ثقفی، مریم (1394) «تاریخ شیمی مدرن در ایران، از ورود و شکلگیری تا استقلال رشتة شیمی»، تهران، انتشارات پژوهشکده تاریخ اسلام.
درایتی، مصطفی (1389) فهرستواره دستنوشتهای ایران (دنا). تهران: انتشارات مرکز اسناد و کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
شیرپور، شهربانو (1394) «تصحیح و تحقیق مقدمه و باب اول از رسالة شیمی دارالفنون»، پایاننامه کارشناسی ارشد تاریخ علم، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران.
گمینی، امیرمحمد (1389) «تاریخنگاری علم به سبک ویگ»، روششناسی علوم انسانی، سال 16، شماره 62، ص 111-140.
هودسون، جان. (1374) تاریخ شیمی. ترجمه احمد خواجه نصیر طوسی. تهران: انتشارات مرکز نشر دانشگاهی.
Bao, Huiming; Cao, Xiaobin; Hayles A. Justin (2016) “Triple Oxygen Isotopes: Fundamental Relationships and Applications”, The Annual Review of Earth and Planetary Sciences, Vol. 44, pp. 463-492. Bernatowicz J. Albert (1970) “Dalton's rule of simplicity”, Journal of Chemical Education, Vol. 47, (8), pp. 577-579. Chang, Hasok (2012) “Is water H2O? Evidence, Realism and Pluralism”, Boston Studies in the Philosophy of Science 293, Springer, London, U.K. Miyake, Takeo and Rolandi Marco (2016) “Grotthuss mechanisms: from proton transport in proton wires to bioprotonic devices”, Journal of Physics: Condensed Matter, Vol. 28 (2), 023001. Needham, Paul (2000) “What is water?”, Analysis, Vol. 60, pp. 13-21. Needham, Paul (2002) “The discovery that water is H2O”, International Studies in the Philosophy of Science, Vol. 16 (3), pp. 205-226. Needham, Paul (2008) “Is water a mixure? Bridging the distinction between physicaland chemical properties”, Studies in History and Philosophy of Science, Vol. 39, pp. 66-77. Putnam, Hilary (1973) “Meaning and Reference”, Seventieth Annual Meeting of the American Philosophical Association Eastern Division,The Journal of Philosophy, Vol. 70 (19), pp. 699-711. Pauliukaite, Rasa; Juodkazyte, Jurga; Ramanauskas Rimantas (2017) “Theodor von Grotthuss’ Contribution to Electrochemistry”, Electrochimica Acta, Vol 236, pp. 28-32. Schimmelmann, Arndt and Peter E. Sauer, E. Peter (2018) “Hydrogen Isotopes”, Encyclopedia of Geochemistry (Springer International Publishing), pp. 696-701. Tobia Kevin P., Newman George E., Knobe Joshua (2020) “Water is and is not H2O”, Mind and Language, Vol. 35 (2), pp. 183-208. Weisberg, Michael (2006) “Water is not H2O”, in: Philosophy of Chemistry, Synthesis of a New Discipline", Chapter 18, pp. 337-345; Springer, Netherlands. Zumdahl, Steven S. (2020) “Water”, Encyclopaedia Britannica, (https:// www.britannica.com/science/water), Accessed Jan. 10, 2021. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 81 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 73 |
||