بررسی اثر عمق دفن، مدت زمان دفن و شکل بذر بر جوانه‌زنی بذر علف هرز ماستونک (Torilis arvensis Huds)

. مقدمه

ماستونک با نام علمی Torilis arvensis (Huds.) علف هرز بومی آسیای غربی است (Payamani et al., 2020) که بعضی آن را با اسم محلی فاستونک و خارخروسک می‌شناسند. جمعیت ماستونک به علت عدم استفاده از کنترل شیمیایی در ایران در محصولات تیرۀ چتریان افزایش ‌یافته است (Shahid et al., 2018). ماستونک در یک چتر دو شکل بذر تولید می­کند، بذر درونی با پرزهای ظریف و بذر بیرونی با پرزهای متراکم و ضخیم پوشیده شده است (Shahid et al., 2018) که در میزان جوانه­زنی دو شکل این بذر در پاسخ به عوامل مختلف محیطی تفاوت وجود دارد (Payamani et al., 2020). این جنس شامل نه گونه است که در سراسر ایران گسترش دارد. Imbert (2002) بیان می‌کند که احتمالاً جوانه‌زنی بذر و ظهور گیاهچۀ هر دو شکل بذر در گیاهان هترومورفیسم متفاوت است.

در واقع یکی از مهم‌ترین سازوکارها در حفظ بقای گیاهان، توانایی بذرها برای تأخیر در جوانه­زنی و خواب بذر است
 (Meyer & Allen, 2009). تحت شرایط نامساعد ممکن است بذرها برای حفظ توانایی جوانه­زنی خود به خواب بروند. بااین‌حال، با مساعد شدن شرایط، بذر می­تواند جوانه بزند (Miransari & Smith, 2014). پیش­بینی زمان و درصد سبز شدن گونه­هایی که دارای خواب بذر هستند دشوار است (Sester et al., 2006)؛ زیرا بذر دارای خواب، بذر زنده­ای است که پس از فراهم­شدن شرایط مطلوب جوانه­زنی، جوانه نزند. به­عبارتی مهم‌ترین عاملی که مانع جوانه­زنی بذرها به­ویژه در علف­های هرز می­شود، خواب بذر است (Baskin & Baskin, 2004). گیاهان تیرۀ چتریان از جمله ماستونک نیز از این امر مستثنی نبوده و خواب بذر از ویژگی‌های بارز گیاهان این تیره است که سبب می­شود بذرها به­راحتی جوانه نزنند (Robinson, 1954). 

جوانه‌زنی بذر شامل فرآیند متابولیکی سریعی است که با رشد جنین آغاز شده و با خروج ریشه‌چه و سرانجام ظهور اندام‌های هوایی گیاه کامل می‌شود. معمولاً خروج ریشه‌چه شاخصی برای شروع جوانه‌زنی در نظر گرفته می‌شود. بنابراین جوانه‌زنی در حد فاصل ورود آب به داخل بذر تا خروج بافت گیاهک از پوسته بذر اتفاق می‌افتد. جوانه‌زنی بذر جزء مهم‌ترین فرآیندها برای موفقیت یک علف هرز است؛ زیرا اولین مرحله برای رقابت یک علف هرز در آشیان اکولوژیک است (Mijani et al., 2015). 

شناسایی عوامل مؤثر بر جوانه‌زنی علف‌های هرز باعث ارائه راهکارهای جدید برای مدیریت آنها می‌شود. گسترده­بودن دامنۀ نیازمندی­های محیطی برای جوانه­زنی بذرها، راهکار بقای مهمی است که امکان جوانه­زنی بخشی از بانک بذر خاک را تحت دامنۀ وسیعی از شرایط محیطی فراهم می­کند (Zhou et al., 2005). جوانه­زنی بذر علف­های هرز تحت تأثیر عواملی مانند دما، نور، رطوبت خاک و عمق دفن است (Derakhshan & Gherekhloo, 2013). نور، دما، محتوای آب خاک و درجۀ فشردگی خاک از فاکتورهای مهمی هستند که جوانه­زنی بذرها و اندام­های رویشی را در اعماق مختلف خاک محدود می­کنند
 (Balaghi et al., 2020). توزیع گونه­های مختلف گیاه نتیجۀ راهبردهای پراکندگی بذر، خواب و رفتار جوانه­زنی است
 (Kos et al., 2012). تاکنون مطالعات زیادی در زمینه بررسی میزان جوانه‌زنی بذر علف‌های هرز صورت گرفته است که در ادامه به دو مورد از این مطالعات اشاره می‌شود. Forozesh et al.  (2018)اثر نور، دما و پوسته بذر را بر جوانه‌زنی بذرهای علف هرز یولاف وحشی بررسی کردند. درصد جوانه‌زنی در بذرهای پوسته‌دار و بدون پوسته تفاوت داشت؛ به‌نحوی­که درصد جوانه‌زنی در بذرهای بدون پوسته به‌طور چشمگیری از بذرهای دارای پوسته بیشتر بود.Raufi Rad et al.  (2016) اثر عمق‌های مختلف کاشت را بر جوانه‌زنی و سبز شدن گونه اسپرس بررسی کردند. نتایج آنها نشان داد که قدرت جوانه‌زنی بذر اسپرس در لایه‌های سطحی خاک در مقایسه با لایه‌های عمقی به‌دلیل حضور بیشتر نور، تهویه و دمای مناسب بیشتر است.

علف‌های هرز نور، آب و مواد غذایی را برای رشد گیاهان محدود می‌کنند و بر رشد و عملکرد محصولات کشاورزی تأثیر منفی می‌گذارند. در سیستم‌های کشاورزی امروزی، به‌دلیل وجود بانک بذر گسترده علف‌های هرز در خاک، مشکلات مدیریتی زیادی در کنترل علف‌های هرز وجود دارد (Balaghi et al., 2020)؛ بنابراین ضروری است تا راه‌های مدیریت و مهار کنترل علف‌های هرز شناسایی شود. برای رسیدن به این مهم بایستی ویژگی علف‌های هرز و عوامل مؤثر در جوانه‌زنی آنها بررسی شود. قدرت جوانه‌زنی بذرهای علف هرز متأثر از شرایط بوم‌شناختی معمول در زیستگاه‌ها است و با عوامل محیطی ازجمله دما، نور و بستر جوانه‌زنی در ارتباط است (Chauhan & Johnson, 2010). آگاهی از عوامل محیطی کنترل‌کننده جوانه‌زنی بذرهای علف هرز، در زمینۀ طراحی و اجرای راهبردهای مدیریت کنترل علف‌های هرز اهمیت زیادی دارد. برای کنترل علف‌های هرز، شناسایی نیازهای بوم‌شناختی همچون نیازهای دمایی و رطوبتی، عمق دفن، نور، شرایط غرقابی و مواردی مانند این‌ها اهمیت دارد.  بنابراین دست­یابی به اطلاعاتی در زمینۀ زنده‌مانی، میزان خواب، رفتار جوانه‌زنی و اثر عمق دفن و مدت زمان دفن بذرها می‌تواند منجر به ارائۀ راهکار‌های مدیریتی نوین شود. با توجه به مطالب بیان­شده هدف از این مطالعه بررسی پاسخ جوانه­زنی دو شکل بذر علف هرز ماستونک نسبت به عمق و مدت زمان دفن است.

2. روش­شناسی پژوهش

این پژوهش در سال­های 98-1397 در مزرعۀ تحقیقاتی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه رازی انجام شد. آزمایش به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی، با سه فاکتور شکل بذر، عمق دفن و زمان دفن انجام شد. فاکتور شکل بذر شامل دو سطح (پرزدار و بدون پرز)، فاکتور عمق دفن شامل شش سطح (انبار (شاهد)، صفر، 5، 10، 20 و 40 سانتی‌متری) و فاکتور زمان دفن شامل چهار سطح (سه‌ماهه اول (سه ماه)، سه‌ماهه دوم (شش ماه)، سه‌ماهه سوم (نه ماه) و سه‌ماهه چهارم (12 ماه)) بود. در مجموع آزمایش با 48 تیمار (دو شکل بذر  شش عمق  چهار زمان) و سه تکرار انجام شد که 144 نمونه، جامعه آماری این پژوهش را تشکیل داد. بذرهای علف هرز ماستونک به آزمایشگاه زراعت پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه رازی منتقل شد.

در ادامه بذرها از مواد اضافی همچون بقایای گیاهی، سنگ‌ و ... پاک شدند و برای هر نمونه تعداد 400 بذر برای دست­یابی به نتیجۀ مطلوب در توری‌های پلاستیکی بسته‌بندی شد. برای هر کدام از بسته‌ها یک برچسب که حاوی مشخصات بذر و تیمار مورد نظر بود، آماده و به نخی وصل شد تا در هنگام قرار دادن بذرها در خاک، بیرون بماند. بسته­های حاوی بذرها در زمینی به مساحت m²4 *4 برای عمق‌های مورد نظر و زمان­های مختلف هر دو شکل بذر قرار داده شد. همچنین یک نمونه به‌عنوان شاهد (انبار) برای بررسی قدرت جوانه‌زنی و زنده‌مانی بذرها در خاک، در شرایط آزمایشگاهی نگهداری شد. همچنین یک سری نمونه نیز برای مقایسه و بررسی قدرت جوانه‌زنی و زنده‌مانی بذرها در خاک، در انبار خشک نگهداری و در هر برداشت از زمین، مورد بررسی قرار گرفتند. با انتخاب این اعماق دفن، شرایط بدون شخم، شخم سطحی، شخم معمولی و شخم عمیق برای بستر قرارگیری بذرها شبیه­سازی شد. لازم به ذکر است که شرایط انجام آزمایش، کشت دیم بود. توری­های حاوی بذر، پس از گذشت مدت‌زمان مورد نظر از اعماق مختلف خاک بیرون آورده و تعداد بذرهای جوانه‌زده در خاک به­عنوان درصد جوانه­زنی در خاک مزرعه ثبت شد.

داده‌های حاصل از آزمایش­های مزرعه­ای و آزمایشگاه به‌طور جداگانه با استفاده از نرم‌افزارهای SAS 9.1 و SPSS 22 مورد تجزیه واریانس دوطرفه (Two-way ANOVA) قرار گرفتند. میانگین‌ها با استفاده از آزمون دانکن در سطح احتمال پنج و یک درصد مقایسه شدند. نمودارهای مربوطه با نرم‌افزار اکسل رسم شد.

3. یافته­های پژوهش و بحث

در جدول 1 نتایج تجزیه واریانس مربوط به جوانه­زنی بذرهای علف هرز ماستونک خارج‌شده از خاک تحت تأثیر تیمار زمان، عمق کاشت، شکل بذر و تأثیر متقابل تیمارها ارائه ‌شده است. نتایج نشان داد که اثر زمان، عمق کاشت و شکل بذر بر درصد جوانه‌زنی بذرهای علف هرز ماستونک معنی­دار بود (p≤0.01). اما اثر متقابل هیچکدام از تیمارها بر درصد جوانه‌زنی بذرهای علف هرز ماستونک معنی‌دار نبود.

با گذر زمان جوانه­زنی بذرها کاهش یافت؛ به­نحوی­که بیشترین جوانه­زنی در سه ماه اول بعد از کاشت بذرها در داخل خاک رخ داد (شکل 1). به­ترتیب بیشترین و کمترین درصد جوانه­زنی با میزان 56/50 و 19/32 درصد در سه ماه اول بعد از کاشت بذر و سه ماه چهارم بعد از کاشت (12 ماه بعد از کاشت) اتفاق افتاد که با هم تفاوت معنی­داری داشتند (p≤0.01). بعد از گذشت سه ماه از کاشت اولیۀ بذر، خواب بذر شکسته شده و شرایط برای جوانه­زنی بذر فراهم شد. با توجه به این نکته که زمان اولیه کاشتن بذرها در خاک، اوایل آبان­ماه بود در این بازۀ سه ماهه که شامل آبان، آذر و دی‌ماه است شرایط رطوبت و دمای مناسب در خاک برای جوانه­زنی بذرها فراهم بود. بنابراین بیشترین جوانه­زنی در این بازۀ زمانی مشاهده شد. همچنین در این بازۀ زمانی رقابت بین بذرهای علف هرز ماستونک با محصول غالب مزرعه بر سر مواد غذایی، رطوبت و نور پایین است؛ زیرا هنوز نیاز غذایی و سایر نیازها در گیاه ناچیز است و یا بذر محصول اصلی ممکن است در خواب باشد. حتی ممکن است هنوز زمین زیر کشت محصول نرفته باشد (مثلاً در زمین­هایی که نخود بهاره کشت می­شود). Fathi et al.  (2016)نیز بیان داشتند که در فصل پاییز فراوانی علف هرز ماستونک در مقایسه با سایر فصل­ها بیشتر است. با گذر زمان از قدرت جوانه­زنی بذرهای ماستونک کاسته شده که احتمالاً مربوط به دوره خواب کوتاه این بذر است. چون در سه ماهه اول بیشتر بذرها دوره خواب را گذرانده و جوانه می­زنند. همچنین با گذر زمان ممکن است بذرها دچار پوسیدگی شده و همچنین توسط موجودات خاکزی از بین بروند. Mazhari & Tadayon (2016) نیز به این نتیجه دست یافتند که بذرهای ماستونک دوره خواب کوتاهی داشته و بیشترین جوانه­زنی مربوط به دو ماه پس از دفن بذرها است.

شکل 1. بررسی تأثیر مدت زمان دفن بذر بر درصد جوانه‌زنی بذر (اعداد با حروف مشابه فاقد تفاوت معنی‌دار (01/0p≤) بر اساس آزمون دانکن).

 Lipoma et al. (2016) و Aghaii (2018) بیان کردند که با گذر زمان درصد جوانه­زنی افزایش می­یابد؛ به­نحوی­که
 Aghaii (2017) بیشترین درصد جوانه­زنی علف هرز تلخ‌بیان را 12 ماه بعد از دفن بذر گزارش کرده است. دلیل اصلی متفاوت­بودن نتایج آنها با نتایج این پژوهش تفاوت در نوع بذر و دوره خواب متفاوت آن­ها است. در واقع در بذرهایی با دوره خواب طولانی قدرت جوانه­زنی با گذر زمان افزایش می­یابد. در عمق‌های مختلف با توجه به تفاوت رطوبت قابل‌ دسترس، دما و نور، درصد جوانه‌زنی بذرهای علف هرز ماستونک متفاوت بود؛ به‌نحوی‌که بیشترین درصد جوانه­زنی با 83/51 درصد در عمق پنج سانتی­متری خاک و کمترین درصد جوانه­زنی برابر با 21/32 درصد در نمونه­های انبار (شاهد) به‌دست آمد که با هم تفاوت معنی‌داری داشتند (شکل 2). 

در نمونه­های موجود در انبار به­دلیل فراهم­نبودن شرایط جوانه­زنی برای بذرها از جمله وجود مواد آلی و معدنی، رطوبت و نور کافی، درصد جوانه­زنی در مقایسه با همۀ نمونه­های موجود در خاک کمتر است.

شکل 2. بررسی تأثیر عمق دفن بذر بر درصد جوانه‌زنی بذر (اعداد با حروف مشابه فاقد تفاوت معنی‌دار (01/0p≤) بر اساس آزمون دانکن).

کمترین درصد جوانه­زنی بذرهای ماستونک در نمونه­های دفن­شده در خاک در عمق صفر سانتی­متری بود که از دلایل احتمالی آن می­توان به مواردی که در ادامه ذکر می‌شود اشاره کرد: 1) به این دلیل که لایۀ سطحی خاک در معرض هوا قرار دارد سریعاً دچار حالت خیسی و خشکی می­شود. بنابراین احتمال آسیب­دیدن بذر در اثر نبود شرایط رطوبت مناسب وجود دارد، 2) در لایۀ سطحی خاک، بذرها بیشتر در معرض خورده­شدن توسط حشرات هستند، 3) در لایۀ سطحی خاک به­دلیل ارتباط مستقیم ادوات کشاورزی و عبور و مرور افراد احتمال آسیب­دیدن بذرها وجود دارد، 4) در لایۀ سطحی خاک فعالیت میکروارگانیسم­های خاکزی و جمعیت آنها کمتر است. بنابراین درصد مواد آلی خاک در این لایه کمتر از سایر لایه‌های خاک بوده و در نتیجه درصد جوانه­زنی کمتر است. بر اساس نظر Aghaii (2018) در عمق صفر سانتی­متری خاک (سطح خاک) بذرها در معرض خورده­شدن بیشتر توسط حشرات هستند و فقط یک سمت بذرها در تماس با خاک بوده و قرار گرفتن برخی بذرها در معرض نور و حرارت بالا باعث ایجاد خواب ثانویه در آنها می­شود که در نتیجه باعث کاهش درصد جوانه‌زنی می­شود.

بیشترین درصد جوانه­زنی در عمق پنج سانتی­متری خاک بوده و با افزایش عمق از درصد جوانه­زنی بذرها کاسته شد؛ به‌نحوی‌که در عمق 40 سانتی­متری به 96/39 درصد رسید که تفاوت معنی­داری با درصد جوانه­زنی در سایر عمق‌ها داشت (شکل 2). احتمالاً از مهم‌ترین دلایل کاهش درصد جوانه­زنی بذرها با افزایش عمق، ایجاد خواب ثانویه در عمق­های پایین در بذر است که بسیاری از پژوهشگران نیز به آن اشاره کرده­اند (Aghaii, 2018; Mazhari & Tadayon, 2015; Raufi Rad et al., 2016). از دلایل خواب ثانویه در لایه­های پایینی خاک می­توان به محدودیت تبادلات گازی بذر اشاره کرد؛ زیرا در لایه­های پایینی میزان دی­اکسید کربن افزایش می­یابد و شاهد کمبود اکسیژن هستیم؛ از طرفی با افزایش عمق، نوسانات دمایی که از خواب بذرها جلوگیری می­کند، کاهش می­یابد. در لایه­های پایینی خاک به دلیل این‌که عایق‌بندی توسط لایه­های بالایی ایجاد شده، دمای خاک کمتر تحت تأثیر نوسانات دمای هوا است و پاسخ دمای خاک به تغییرات دمای هوا به‌کندی صورت می­گیرد. درصورتی‌که این پاسخ در لایه‌های سطحی خاک بسیار سریع‌تر است، بنابراین وجود نوسانات دمایی در لایه‌های سطحی منجر به شکستن خواب بذر و افزایش جوانه‌زنی می­شود (Asilan, 2018). Raufi Rad et al. (2016) نیز به نتایج مشابهی با تحقیق حاضر مبنی بر افزایش درصد جوانه‌زنی در لایه‌های سطحی در مقایسه با لایه‌های زیرین خاک دست یافتند. آنان بیان داشتند که در لایه­های سطحی خاک اکسیژن، مواد مغذی و آلی بیشتری یافت می­شود که باعث افزایش جمعیت و فعالیت میکروارگانیسم­ها می­شود. با افزایش فعالیت میکروارگانیسم­ها چرخه تبدیل مواد آلی به مواد معدنی سریع­تر صورت گیرد که نیروی محرکی برای افزایش قدرت جوانه­زنی بذرها است.  

از دلایل احتمالی دیگر کاهش درصد جوانه‌زنی در لایه‌های زیرین خاک، فساد و نابودی بذر در لایه­های زیرین خاک به­دلیل شرایط نامناسب، همچون فشردگی خاک و عمق زیاد قرارگیری بذر است؛ زیرا این عوامل باعث ایجاد خواب ثانویه در بذرها، مرگ گیاهچه و در نهایت جلوگیری از جوانه­زنی می­شوند (Payamani et al., 2020).

درصد جوانه‌زنی و زنده‌مانی بذرهای علف هرز ماستونک در بذرهای پرزدار و بدون پرز باهم تفاوت معنی‌داری داشت؛ به­ترتیب بیشترین و کمترین درصد جوانه­زنی با 61/44 و 42/38 مربوط به بذرهای بدون‌ پرز و پرزدار بود (شکل 3).

وجود پرز روی بذرها احتمالاً باعث کاهش ارتباط بذرها با محیط اطراف شده که باعث کاهش جذب مواد معدنی، مواد آلی و رطوبت می­شود. از طرفی، پرزها به­عنوان یک لایۀ حفاظتی عمل کرده و باعث کاهش جذب نور، رطوبت و دما و .. شده که خود عاملی برای جلوگیری از شکست خواب بذر است. در پژوهش‌های دیگر از جمله Payamani et al. (2020) نیز درصد جوانه‌زنی در بذرهای بدون ‌پرز در مقایسه با بذرهای پرز‌دار بیشتر بود. Forozesh et al. (2018) نیز دریافتند که در بذرهای بدون پوسته خردل وحشی درصد جوانه‌زنی بیشتر از بذرهای دارای پوسته است.

شکل 3. بررسی تأثیر شکل بذر بر درصد جوانه‌زنی بذر (اعداد با حروف مشابه فاقد تفاوت معنی‌دار (01/0p≤) بر اساس آزمون دانکن).

براساس جدول 2، بیشترین درصد جوانه­زنی (83/63 درصد) مربوط به بذرهای دفن­شده در عمق پنج سانتی­متری و سه ماهه اول بعد از کاشت و کمترین درصد جوانه‌زنی (67/22 درصد) در عمق صفر سانتی­متری و سه ماهه چهارم بعد از کاشت بذر بود که با هم تفاوت معنی‌داری داشتند (p≤0.01).

با توجه به نتایج مقایسه میانگین (جدول 2) با گذشت سه ماه از کاشت بذرها، جوانه‌زنی در اعماق مختلف با هم تفاوت معنی‌داری داشتند (p≤0.01) و بیشترین درصد جوانه‌‌زنی در عمق پنج سانتی‌متری و کمترین درصد جوانه‌زنی در نمونه‌های موجود در انبار (شاهد) مشاهده شد. باگذشت شش ماه از کاشت بذرها بیشترین درصد جوانه‌زنی بذرها در عمق پنج سانتی‌متری بود که با درصد جوانه‌زنی در عمق 10 سانتی‌متری تفاوت معنی‌داری نداشت؛ اما درصد جوانه‌زنی در سایر عمق‌ها با هم تفاوت معنی‌داری داشتند. بعد از گذشت نه ماه، بیشترین و کمترین درصد جوانه‌زنی مربوط به عمق صفر و پنج سانتی‌متری بود که باهم تفاوت معنی‌داری داشتند. همچنین درصد جوانه‌زنی در تمام عمق‌ها با هم تفاوت معنی‌داری داشت. بعد از 12 ماه، همچنان بالاترین درصد جوانه‌زنی در عمق پنج سانتیمتری مشاهده شد که با درصد جوانه‌زنی در سایر عمق‌ها تفاوت معنی‌داری داشت.

با گذشت زمان، از درصد جوانه‌زنی بذرها در تمام عمق‌های دفن­شده در خاک کاسته شد که از دلایل اصلی آن می‌توان به دوره خواب کوتاه بذر اشاره کرد که در سه ماه اول بیشتر بذرها دوره خواب را گذرانده و جوانه می­زنند. همچنین با گذر زمان ممکن است بذرها دچار پوسیدگی شده و توسط موجودات خاکزی از بین رفته باشند. بنابراین با گذشت زمان سرعت جوانه­زنی بذرها و شدت تفاوت درصد جوانه‌زنی در عمق‌های مختلف کاهش یافت.

با گذشت زمان درصد جوانه‌زنی در نمونه‌های انبار یا تیمار تفاوت چندانی نداشتند، به‌ویژه در سه‌ماهه سوم و چهارم که از دلایل آن می‌توان به قرار نگرفتن نمونه‌های انبار در خاک اشاره کرد؛ بنابراین شرایط با گذر زمان تقریباً ثابت بوده و بذر در شرایطی نبوده که از حالت خفتگی خارج شود. بیشترین درصد جوانه‌زنی در بذرهای بدون پرز و در سه ماه اول پس از کاشت، و کمترین درصد جوانه‌زنی در بذرهای پرزدار و در چهار ماهه سوم پس از کاشت بذر مشاهده شد (جدول 3). در مجموع درصد جوانه‌زنی بذرهای علف هرز ماستونک با گذر زمان در هر دو شکل پرزدار و بدون پرز کاهش‌ یافته و درصد جوانه‌زنی در بذرهای بدون پرز بیشتر از بذرهای پرزدار است.

بیشترین درصد جوانه‌زنی در بذرهای موجود در عمق پنج سانتی‌متری و شکل بدون ‌پرز و کمترین درصد در بذرهای پرزدار موجود در نمونه‌های انبار مشاهده شد (جدول 4). در همه‌ی عمق‌های مورد بررسی و حتی بذرهای انبار، درصد جوانه‌زنی در بذرهای بدون پرز در مقایسه با بذرهای پرزدار تفاوت قابل توجهی داشته و در مجموع درصد جوانه‌زنی بذرهای بدون‌پرز بیشتر از بذرهای پرزدار است؛ به‌نحوی‌که درصد جوانه‌زنی بذرهای بدون پرز در عمق 10 سانتی‌متری از درصد جوانه‌زنی بذرهای پرزدار در عمق پنج سانتی‌متری و همچنین درصد جوانه‌زنی بذرهای بدون ‌پرز در عمق 20 سانتی‌متری از درصد جوانه‌زنی بذرهای پرزدار در عمق 10 سانتی‌متری بیشتر بود که این مطلب بیانگر تأثیرگذاری بالای شکل بذر در میزان جوانه‌زنی بذر است.

با توجه به جدول 5 می‌توان دریافت که در ماه‌های ابتدایی کاشت بذر در درصد جوانه‌زنی و زنده‌مانی بذرها در عمق‌های مختلف تفاوت چشمگیری وجود دارد که با گذر زمان از شدت این تفاوت‌ها کاسته شده است. درصد جوانه‌زنی و زنده‌مانی عموماً در بذرهای بدون پرز از بذرهای پرزدار بیشتر بود، اما با گذر زمان به‌ویژه در چهار ماهه سوم پس از کاشت بذر این تفاوت کاهش یافت. در لایه‌های زیرین خاک (عمق 25 و 40 سانتی‌متری) در مقایسه با لایه‌های سطحی خاک (صفر، پنج و 10 سانتی‌متری) در همۀ زمان‌های مورد بررسی، درصد جوانه‌زنی و زنده‌مانی کمتر تحت تأثیر شکل بذر قرار گرفته است.

4. نتیجه‌گیری

نتایج تحقیق حاضر نشان داد که ماستونک قادر به جوانه‌زنی در دامنه‌ گسترده‌ای از شرایط محیطی است. با افزایش عمق دفن، درصد جوانه‌زنی بذرها کاهش یافته و بیشترین درصد جوانه‌زنی در عمق پنج سانتی‌متری بود. بذرهای ماستونک یا خواب بذر نداشته یا دوره آن کوتاه است؛ زیرا بیشترین درصد جوانه‌زنی آنها در سه ماه اول پس از کاشت مشاهده شد. شکل بذر بر درصد جوانه‌زنی بذرهای ماستونک تأثیرگذار بود و بیشترین درصد جوانه‌زنی در بذر بدون کرک مشاهده شد.

5. منابع

Aghaee, M. (2018). Evaluation the effect of time and burial depth on seed germination of pagoda tree )Sophora alopecuroide(. M.Sc.Thesis. Department of Agronomy and Plant breeding, Razi University. (In Persian).

Asilan, K. (2018). Some aspects of seed germination in two mustard species influenced by
temperature, planting depth and flooding period. Iranian Journal of Field Crop Science, 49(3), 71-81. (In Persian).

Balaghi, S., Alizadeh, H., & Oveisi, M. (2020). Effect of seed planting depth and sowing time on winter wild oat populations (Avena ludoviciana) and wheat competition (Triticum aestivum). Iranian Journal of Weed Science, 16(2), 57-73. (In Persian).

Baskin, J.M., & Baskin, C.C. (2004). A classification system for seed dormancy. Seed Science Research, 14(1), 1-16.

Chauhan, B.S., & Johnson, D.E. (2010). The role of seed ecology in improving weed management strategies in the tropics. In Advances in Agronomy, 105, 221-262.

Derakhshan, A., & Gherekhloo, J. (2013). Factors affecting Cyperus difformis seed germination and seedling emergence. Planta Daninha, 31(4), 823-832.

Fathi, E., Tahmasebi, I., & Teimoori, N. (2016). The effects of sowing dates on weed populations and identification of dominant species in chickpea field. Agroecology Journal, 12(1), 59-67. (In Persian).

Forozesh, S., Balaghi, S., & Alizadeh, H. (2018). The influence of light, temperature and seed coat on germination of different populations of wild oats (Avena ludoviciana). Iranian Journal of Weed Science, 14(1), 71-81. (In Persian).

Imbert, E. (2002). Ecological consequences and ontogeny of seed heteromorphism. Perspectives in Plant Ecology, Evolution and Systematics, 5(1), 13-36.‏

Kos, M., Baskin, C.C., & Baskin, J.M. (2012). Relationship of kinds of seed dormancy with habitat and life history in the Southern Kalahari flora. Journal of Vegetation Science, 23(5), 869-879.

Lipoma, M.L., Funes, G., & Diaz, S. (2018). Fire effects on the soil seed bank and post‐fire resilience of a semi‐arid shrubland in central Argentina. Austral Ecology, 43(1), 46-55.

Mazhari, M., & Tadayon, M.R. (2015). Effect of time and burial depth on breaking seed dormancy and germination of weed seeds. Journal of Plant Protection, 29(3), 378–387. (In Persian).

Mijani, S., Ebrahimi, E., Rahimi, S., Rastgoo, M., & Ghanbari, A. (2015). Seed germination of hairy alyssum (Alysum strigosum Banks & Soland.) weed under different conditions of temperature and light. In: Proceedings of 6 th Iranian Weed Science Congress, 01-03-September., Faculty of Agriculture, Birjand University, Birjand, Iran, pp. 20-24. (In Persian).

Miransari, M., & Smith, D.L. (2014). Plant hormones and seed germination. Environmental and Experimental Botany, 99, 110-121.

Payamani, R., Nosratti, I., & Amerian, M. (2020). The effect of thermal shock, burial depth and seed position on germination of seeds of heteromorphism hedge parsley (Torilis arvensis). Plant Production, 43(1), 1-12. (In Persian).

Raufi Rad, V., Bagheri, S., Jafari, M., & Tavli, A .(2016). Study on effects of sowing depth on emergence properties of Onobrychis sativa. Natural Ecosystems of Iran, 7(3), 51-65. (In Persian).

Robinson, R.W. (1954). Seed germination problems in the Umbelliferae. The Botanical Review, 20(9), 531-550.

Sester, M., Dürr, C., Darmency, H., & Colbach, N. (2006). Evolution of weed beet (Beta vulgaris L.) seed bank: Quantification of seed survival, dormancy, germination and pre-emergence growth. European Journal of Agronomy, 24(1), 19-25.

Zhou, J., Deckard, E.L., & Ahrens, W.H. (2005). Factors affecting germination of hairy nightshade
(Solanum sarrachoides) seeds. Weed Science, 53(1), 41-45.