محمدخانی, یاسر, توفیق, ابراهیم, کلاهی, محمدرضا, ایمانی جاجرمی, حسین. (1403). تحلیل جایگاه مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران در جامعه‌شناسی آکادمیک ایران (دهه‌های 1330 و 1340). , 13(1), 1-15. doi: 10.22059/jisr.2024.366931.1450
یاسر محمدخانی; ابراهیم توفیق; محمدرضا کلاهی; حسین ایمانی جاجرمی. "تحلیل جایگاه مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران در جامعه‌شناسی آکادمیک ایران (دهه‌های 1330 و 1340)". , 13, 1, 1403, 1-15. doi: 10.22059/jisr.2024.366931.1450
محمدخانی, یاسر, توفیق, ابراهیم, کلاهی, محمدرضا, ایمانی جاجرمی, حسین. (1403). 'تحلیل جایگاه مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران در جامعه‌شناسی آکادمیک ایران (دهه‌های 1330 و 1340)', , 13(1), pp. 1-15. doi: 10.22059/jisr.2024.366931.1450
محمدخانی, یاسر, توفیق, ابراهیم, کلاهی, محمدرضا, ایمانی جاجرمی, حسین. تحلیل جایگاه مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران در جامعه‌شناسی آکادمیک ایران (دهه‌های 1330 و 1340). , 1403; 13(1): 1-15. doi: 10.22059/jisr.2024.366931.1450
تحلیل جایگاه مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران در جامعه‌شناسی آکادمیک ایران (دهه‌های 1330 و 1340)
1گروه جامعه‌شناسی فرهنگی، پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی، تهران، ایران
2دکتری جامعه‌شناسی، پژوهشگر و مدرس دانشگاه، تهران، ایران
3گروه توسعه اجتماعی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
چکیده
پرسش از جایگاه مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی که در دهۀ 1340 ذیل دانشکده ادبیات دانشگاه تهران شروع به کار کرد، در جامعه‌شناسی آکادمیک ایران پرسشی بنیادین است؛ چرا که در اکثر بررسی‌های صورت‌گرفته دربارۀ مؤسسه، جامعه‌شناسی به‌مثابۀ علمی وارداتی و بی‌نسبت با زمینۀ اجتماعی ایران ترسیم شده است. از سوی دیگر در پاسخ به این پرسش نه‌تنها می‌توان جریان‌های جامعه‌شناسی ایران را از هم تمییز داد، بلکه می‌شود ریشه‌ها و علامت‌های ناتوانی و رنجوری علوم اجتماعی ایران معاصر را نیز شناخت. در این مقاله به روش تاریخ انتقادی و مطالعۀ اسنادی نشان می‌دهیم تحلیل این جایگاه، جز از مجرای فهم میدان اجتماعی که مؤسسه در درون آن شکل گرفته امکان‌پذیر نیست. در این راستا بیشتر تحلیلگران به تاریخ‌نگاری جامعه‌شناسی آکادمیک در ایران و آن هم بی‌نسبت با مواد و مصالح این تاریخ پرداخته‌اند؛ چرا که آن‌چنان که نشان خواهیم داد، اینان بیشتر به امکان یا امتناع علوم اجتماعی در ایران می‌پردازند و نه جامعه‌شناسی آکادمیک ایران. مؤسسه آکادمیک مطالعات و تحقیقات اجتماعی از دل پرسش‌ها و ضرورت‌های اجتماعی ایران برآمده و گام‌هایی که در راه تولد جامعه‌شناسی در ایران برداشته در پی پاسخ به همین پرسش‌ها و ضرورت‌ها بوده است. تحقیق ما نشان می‌دهد دیدن عوامل خارجی به‌تنهایی نمی‌تواند بازگوکنندۀ حقایق تاریخی جامعۀ ایران معاصر باشد. .
Analysis of the Position of the Institute of Social Studies and Research of Tehran University in the Academic Sociology of Iran (1950s and 1960s)
نویسندگان [English]
Yaser Mohamadkhani1؛ Ebrahim Towfigh2؛ Mohamad Reza Kolahi1؛ Hossein Imani Jajarmi3
1Department of Cultural Sociology, Institute for Cultural, Social and Civilization Studies, Tehran, Iran.
2PhD in sociology, Researcher and University lecturer, Tehran, Iran
3Department of Social Development, Faculty of Social sciences, University of Tehran, Tehran Iran
چکیده [English]
The status of the Institute of Social Studies and Research, which commenced operations in the 1950s as part of the Faculty of Literature at the University of Tehran, is a pivotal inquiry in academic sociology in Iran. The majority of studies examining the institute regard sociology as an extraneous discipline unrelated to the field. This article employs critical history and document analysis to demonstrate that an examination of this position is unattainable without knowledge of the social environment in which the institution originated. The society of Iran has been depicted. Conversely, by addressing this inquiry, we are able to discern not only the prevailing trends in Iranian sociology, but also the origins and indications of the frailty and distress that currently afflict Iranian social sciences. With respect to this matter, the majority of analysts have examined the historiography of academic sociology in Iran. However, this perspective is disproportionate to the materials of this history, as we shall demonstrate that their primary emphasis is on the viability or rejection of social sciences in Iran. The findings will demonstrate that this scholarly establishment originated from the social concerns and requirements of Iran, and that throughout its development, sociology in Iran attempted to provide solutions to these issues and necessities. Our research indicates that historical information regarding contemporary Iranian society cannot be discerned by focusing solely on external factors.
کلیدواژه‌ها [English]
Academic Sociology, Institution of Social Studies and Research, Possibility, Refusal, Technocrats
مراجع
آبادیان، حسین (1383). دو دهۀ واپسین حکومت پهلوی. تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
اباذری، یوسف (۱۳۸۹). خرد جامعه‌شناسی. تهران: طرح نو.
ابتهاج، ابوالحسن (۱۳۷۱). خاطرات ابوالحسن ابتهاج (جلد اول و دوم). تهران: علمی.
اشرف، احمد (۱۳۸۳). از انقلاب سفید تا انقلاب اسلامی. ترجمۀ محمد سالار کسرایی. پژوهشنامۀ متین، ۲(۲۲)، 109-۱۴۲.
اسلامی، روح‌الله، اولاددمشقیه، صالح، تمجیدی، مزدک، خراسانی، امیر، صفاری، حسام‌الدین، فروردین، فیروزه، وزوایی، نوید، یوسفی، سیدمهدی، و توفیق، ابراهیم (۱۳۹۸). نامیدن تعلیق: برنامه‌ای پژوهشی برای جامعه‌شناسی تاریخی انتقادی در ایران. تهران: مانیا هنر.
افروغ، عماد (۱۳۹۵). ارزیابی انتقادی نهاد علم در ایران. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
افشار نادری، نادر (۱۳۴۴). بررسی انتقادی اجتماعی منطقۀ دشتابی بوئین‌زهرا. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران.
افشار نادری، نادر (۱۳۴۵). بررسی اقتصادی اجتماعی منطقۀ ترکمن صحرا. تهران:مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران.
افشار نادری، نادر (۱۳۴۸). بررسی اقتصادی اجتماعی روستاهای دره گز. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران.
افشار نادری، نادر (۱۳۴۹). بررسی اقتصادی اجتماعی روستاهای کاشمر. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران.
ایمان، محمدتقی (۱۳۹۶). هویت معرفت علمی علوم اجتماعی در ایران. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
امین، ایرج (۱۳۸۸). بر بال بحران: زندگی سیاسی علی امینی. تهران: ماهی.
ایوانوف، م‍ی‍خ‍ائ‍ی‍ل س‍رگ‍ی ی‍وی‍چ (۱۳۵۶). تاریخ نوین ایران. ترجمۀ هوشنگ تیزابی و حسن قائم‌پناه. تهران: بینا.
بابایی همتی، غلامحسین (۱۳۴۸). شرکت سهامی زراعی نیوان نار (گلپایگان). تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران.
بالدوین، جورج بی. (۱۳۹۶). برنامه‌ریزی و توسعه در ایران. ترجمۀ میکائیل عظیمی. تهران: علم.
بوستاک، فرانسیس و جونز، جفری (۱۳۹۶). برنامه‌ریزی و قدرت در ایران: ابوالحسن ابتهاج و توسعۀ اقتصادی زیر سلطۀ شاه. ترجمۀ مهدی پازوکی و علی حبیبی. تهران: کویر.
توفیق، ابراهیم (۱۴۰۰). بازآرایی امپراتوری: چشم‌اندازی به اقتصاد سیاسی دولت مدرن در ایران. تهران: گام نو.
توفیق، فیروز (۱۳۹۲). برنامه‌ریزی در ایران و چشم‌انداز آیندۀ آن. تهران: مؤسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی.
داوری اردکانی، رضا (۱۳۹۱). وضع کنونی تفکر در ایران. تهران: سروش.
راسخ، شاپور (۱۳۴۵). تحقیق بر روی جوانب روانی-اجتماعی مسئلۀ باروری در ایران. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران.
رزاقی، عبدالرزاق (۱۳۴۶). منابع آب و بهره‌برداری از آن. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران.
روحانی، سید حمید (۱۳۹۲). رفرم ارضی در ایران: نگاهی به جریان اصلاحات ارضی شاه. فصلنامۀ مطالعات تاریخی، ۱۰(۴0)، 12-67.
زاهدی، علی (۱۳۴۲). لزوم پروگرام صنعتی: صنایع ایران بعد از جنگ و چند موضوع مهم راجع به برنامۀ هفت‌ساله. تهران: بینا.
شایگان، داریوش (۱۳۹۲). آسیا در برابر غرب. تهران: فروزان.
شجیعی، زهرا (۱۳۸۳). نخبگان سیاسی ایران از انقلاب مشروطیت تا انقلاب سیاسی (جلد چهارم): نمایندگان مجلس شورای ملی. تهران: انتشارات سخن.
صفی‌نژاد، جواد و ملک، حسین (۱۳۳۷). واحدهای اندازه‌گیری در روستاهای ایران. تهران: مؤسسه مطالعات تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران.
طباطبایی، سید جواد (۱۳۷۹). ابن‌خلدون و علوم اجتماعی: وضعیت علوم اجتماعی در تمدن اسلامی. تهران: طرح نو.
طباطبایی، سید جواد (۱۳۸۶). حکومت قانون در ایران. تهران: ستوده.
عمید، محمدجواد (۱۳۸۱). کشاورزی، فقر و اصلاحات ارضی در ایران. ترجمۀ سید رامین امینی‌نژاد. تهران: نشر نی.
غنی‌نژاد، موسی (۱۳۹۵). اقتصاد و دولت در ایران. تهران: اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران.
فرهمند، جلال (۱۳۸۳). اسناد کودتای سفید: اسنادی از اصلاحات ارضی. مجلۀ تاریخ معاصر ایران، 4(۳۱)، 247-300.
فوکو، میشل (۱۳۹۲). دیرینه‌شناسی دانش. ترجمۀ نیکو سرخوش و افشین جهاندیده. تهران: نشر نی.
گروه بتل (۱۳۵۱). گزارش جامع نهایی منطقۀ یکم: گیلان، مازندران، گرگان. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران.
گروه مهندسی خرد (۱۳۹۷). داستان توسعه در ایران (دفتر نخست): از صدارت امیرکبیر (۱۳۲۷) تا پیروزی انقلاب اسلامی (۱۳۵۷). تهران: لوح فکر.
مجیدی، عبدالمجید، گودرزی، منوچهر و فرمانفرمائیان، خداداد (۱۳۹۸). توسعه در ایران 1320-1357. تهران: گام نو.
لمبتون، آن ک‍ات‍ری‍ن س‍وای‍ن ف‍ورد (۱۳۹۵). اصلاحات ارضی در ایران 1340-1345. ترجمۀ مهدی اسحاقیان. تهران: امیرکبیر.
مجد، محمدقلی و کریمی، علیرضا (۱۳۸۴). خرده‌مالکان و اصلاحات ارضی در ایران 1962-1971. مجلۀ تاریخ معاصر ایران، 4(۳۳)، 5-54.
مجموعه کتاب آگاه (۱۳۶۱). مسائل ارضی و دهقانی (مجموعه مقالات). تهران: آگاه.
مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران (۱۳۴۵). مسئلۀ افزایش جمعیت تهران و نکاتی پیرامون سیاست عمران کشوری (گزارش). تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران.
مؤمنی، باقر (۱۳۵۶). مسئلۀ ارضی و جنگ طبقاتی در ایران. تهران: پیوند.
نجاتی، غلامرضا (۱۳۹۰). تاریخ سیاسی ۲۵ سالۀ ایران: از کودتا تا انقلاب. تهران: مؤسسه خدمات و فرهنگی رسا.
نراقی، احسان (۱۳۷۹). نظری به تحقیقات اجتماعی در ایران (با همکاری عطا آیتی). تهران: سخن.
نیری، الهام (۱۳۹۶). دیدگاه‌های جریان چپ درمورد سیاست‌های کشاورزی در قبل و بعد از انقلاب اسلامی. مجلۀ تاریخ نو، ۴(۲۱)، 71-84.
نیلی، مسعود و کریمی، محسن (۱۳۹۶). برنامه‌ریزی در ایران 1316-1356: تحلیل تاریخی با تمرکز بر تحولات و نقش و جایگاه سازمان برنامه و بودجه. تهران: نشر نی.
وبر، ماکس (۱۳۹۲). روش‌شناسی علوم اجتماعی. ترجمۀ حسن چاوشیان. تهران: مرکز.
هادی زنوز، بهروز (۱۳۸9). بررسی نظام برنامه‌ریزی اقتصادی در ایران: دورۀ قبل از انقلاب اسلامی. تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
هالیدی، فرد (۱۳۵۸). ایران، دیکتاتوری و توسعه. ترجمۀ علی طلوع و محسن یلفانی. تهران: علم.
Abadian, H. (2004). The last two decades of the Pahlavi regime. Tehran: Institute of Political Studies and Research. (In Persian)
Abadzari, Y. (2010). Comprehensive sociology. Tehran: Tarh-e-Now Publications. (In Persian)
Afrouz, E. (2016). Critical evaluation of the institution of science in Iran. Tehran: Cultural and Social Studies Research Institute. (In Persian)
Afshar Nadari, N. (1965). Critical social study of the Dashatabi-Booein Zahra Region. Tehran: Institute of Cultural and Social Studies, University of Tehran. (In Persian)
Afshar Nadari, N. (1966). Socio-economic study of the Turkmen Sahra Region. Tehran: Institute for Social Studies and Research, University of Tehran. (In Persian)
Afshar Nadari, N. (1969). Socio-economic study of the villages in Dareh Gaz. Tehran: Institute for Social Studies and Research, University of Tehran. (In Persian)
Afshar Nadari, N. (1970). Socio-economic study of the villages in Kashmar. Tehran: Institute for Social Studies and Research, University of Tehran. (In Persian)
Ameed, M. J. (2002). Agriculture, poverty, and land reforms in Iran.Translated by: S. R. Amininejad. Tehran: Ney Publication. (In Persian)
Amini, I. (2009). On the wings of crisis: The political life of Ali Amini. Tehran: Mahi Publications. (In Persian)
Ashraf, A. (2004). From the White Revolution to the Islamic Revolution.Translated by: M. S. Kasraei. Matin Research Journal, 2(22), 142-109. (In Persian)
Babaei Hemmati, Gh. (1969). Newan Naar Agricultural Cooperative Company (Golpayegan). Tehran: Institute of Social Studies and Research, University of Tehran. (In Persian)
Baldwin, G. B. (2017). Planning and development in Iran. Translated by: M. Azimi. Tehran: Elm Publications. (In Persian)
Bustak, F., & Jones, J. (2017). Planning and Power in Iran: Abolhassan Ebtehaj and Economic Development under the Shah. Translated by: M. Pazouki & A. Habibi. Tehran: Kooye Publications. (In Persian)
Davari Ardakani, R. (2012). Current state of thought in Iran. Tehran: Sarv Publications. (In Persian)
Ebtehaj, A. (1992). Memoirs of Abolhasan Ebtehaj (Vol. 1, 2). Tehran: Scientific Publications. (In Persian)
Farahmand, J. (2004). Documents of the White Coup: Documents on Land Reforms. Contemporary History Journal, 4(31), 247-300. (In Persian)
Foucault, M. (2013). Archaeology of knowledge.Translated by: N. Sarkhosh & A. Jahandideh. Tehran: Ney Publications. (In Persian)
Ghani Nejad, M. (2016). Economy and Government in Iran. Tehran: Chamber of Commerce, Industries, Mines and Agriculture of Tehran. (In Persian)
Iman, M. T. (2017). Identity of scientific knowledge in social science in Iran. Tehran: Cultural and Social Studies Research Institute. (In Persian)
Ivanov, M. S. (1977). Modern history of Iran.Translated by: H. Tizabi & H. Ghaempanah. Tehran. (In Persian)
Majidi, A., Goudarzi, M., & Farmanfarmaian, Kh. (2019). Development in Iran 1941-1978. Tehran: Gam-e Now.
Rasikh, Sh. (1966). Psychological-social aspects of fertility issue in Iran. Tehran: Institute for Social Studies and Research, University of Tehran. (In Persian)
Razaghi, A. (1967). Water resources and utilization. Tehran: Institute of Social Studies and Research, University of Tehran. (In Persian)
Rouhani, S. H. (2013). Land reform in Iran: A look at the land reform movement under the Shah. Historical Studies Journal, 10(40), 67-12. (In Persian)
Safinejad, J. & Malek, H. (1337). Measurement Units in Iranian Villages. Tehran: Institute of Social Studies and Research, University of Tehran. (In Persian)
Shajiee, Z. (2004). Political elites in Iran from the constitutional revolution to the political revolution (Vol. 4): Representatives of the National Consultative Assembly. Tehran: Sokhan Publications. (In Persian)
Shayegan, D. (2013). Asia against the west. Tehran: Forouzan Publications. (In Persian)
Tabatabaii, S. J. (2007). Rule of law in Iran. Tehran: Sotoudeh Publications. (In Persian)
Towfigh, F. (2013). Planning in Iran and its future outlook. Tehran: Institute for Management and Planning Studies. (In Persian)
Towfigh, E. (2021). Reconstruction of the empire: a perspective on the political economy of modern state in Iran. Tehran: Gam-e-Nou Publications. (In Persian)
Islami, R., Olad Damshqi, S., Tamjidi, M., Khorasani, A., Safari, H., Farvardin, F., & Towfiq, I. (2019). Naming suspension: A research program for critical historical sociology in Iran. Tehran: Mania Honar Publications. (In Persian)
Zahedi, A. (1963). The necessity of industrial program: Iranian industries after the war and some important issues regarding the seven-year plan.Tehran. (In Persian)
