روش شناسی ساخت لاجورد در متون علمی کهن ایرانی

افشار. صادقی بیگ. (1372). قانون الصور. در کتاب آرایی در تمدن اسلامی. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی. صص. 55–345.

باتر. مسعود، و افسر نظری برون. (1400). مطالعه ساختاری و بررسی آزمایشگاهی آرایه های مسجد کبودانی خواف. پژوهه باستان سنجی 7 (1): 167–86. https://doi.org/10.52547/jra.7.1.167.

باقرزاده کثیری. مسعود. (1394). شناسایی رنگدانه لاجورد در نگاره های ایرانی با استفاده از روش های نشر پرتو ایکس القائی پروتون (PIXE) و میکروسکوپی نیروی اتمی (AFM). علوم و فناوری رنگ 9 (3): 58-251.

بهادری. رویا، و فرانک بحرالعلومی. (1396). شناسایی رنگینه ها و رنگدانه های به کار رفته در تزیینات و مرکب نسخ خطی قرآنی دوره صفوی. گنجینه اسناد. 27 (105): 25–104.

بیرونی. ابوریحان محمد بن احمد. (1374). الجماهر فی الجواهر. تصحیح یوسف هادی. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.

پورتر. ایو. (1389). آداب و فنون کتاب آرایی. ترجمه زینب رجبی. تهران: فرهنگستان هنر و موسسه متن.

تفلیسی. حبیش بن ابراهیم بن محمد. (1336). بیان الصناعات. تصحیح ایرج افشار. در فرهنگ ایران زمین. (5): 458-278.

جتتنز. رادرفورد، و جورج استات. (1379). فرهنگ فشرده رنگدانه های هنری. ترجمه حمید فرهمند بروجنی. اصفهان: مترجم.

جواهرنامه. (1343). تصحیح تقی بینش. در فرهنگ ایران زمین (12): 97-273. تهران.

جوهری نیشابوری. محمدبن ابی البرکات. (1383). جواهرنامه. تصحیح ایرج افشار. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.

حسن­دوسن. محمد. (1393). فرهنگ ریشه شناختی زبان فارسی. جلد چهارم. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

حسینی صومعه، محدثه، حمیدرضا بخشنده فر، و حسام اصلانی. (1397). شناسایی و تمایز رنگدانه‌های آبی موسوم به لاجورد درتذهیب دوره صفویّه. علوم و فناوری رنگ 12 (4): 293–304.

حکیم مومن. محمد مومن بن محمدزمان. (1387). تحفه المومنین. تصحیح محمدرضا شمس اردکانی. روجا رحیمی و فاطمه فرجادمند. تهران. دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تهران.

داداش زاده، مارال، مهناز عبدالله خان گرجی، و رضا وحیدزاده. (1395). خمیر لاجورد یا آبی مصری ؟ بررسی ساختاری و هویت بخشی مجموعه ای از اشیاء منسوب به خمیر لاجورد در موزه ملی ایران. پژوهه باستان سنجی؛ ۲(۲): ۳۵-۴۸. https://doi.org/10.29252/jra.2.2.35.

رساله در بیان خط و مرکب و کاغذ. (1372الف). در کتاب آرایی در تمدن اسلامی». تصحیح نجیب مایل هروی. 43-533و مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.

رساله در بیان طریقه ساختن مرکب الوان. (1372ب). در کتاب آرایی در تمدن اسلامی. تصحیح نجیب مایل هروی. 13- 507. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.

رساله در بیان کاغذ. مرکب و حل الوان. (1372ج). در کتاب آرایی در تمدن اسلامی. تصحیح نجیب مایل هروی. 69-57. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.

رساله طلا. نقره و حل کردن آنها. (1372د). در کتاب آرایی در تمدن اسلامی. تصحیح نجیب مایل هروی. 31-529. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.

سیدسجادی. سید منصور. (1387). «منابع تأمین سنگ لاجورد جیرفت با توجه به آخرین یافته های باستانشناسی در شهرسوخته». در مجموعه مقالات نخستین همایش بین المللی تمدن حوزۀ هلیلرود. جیرفت. به کوشش یوسف مجیدزاده. جیرفت: میراث فرهنگی کرمان.

صدقی. یاسین، سید ایرج بهشتی، و سید منصور سیدسجادی. (1401). ساختارشناسی سنگ ها و مهره های لاجورد شهرسوختۀ سیستان. مطالعات باستان‌شناسی پارسه ۱۴۰۱; ۶ (۲۰) :۸۴-۵۹.

صیرفی. (1372). گلزار صفا در کتاب آرایی در تمدن اسلامی. تصحیح نجیب مایل هروی. 57- 239. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.

طوسی. خواجه نصیرالدین. (1348). تنسوخ نامه ایلخانی. تصحیح سید محمدتقی مدرس رضوی. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

عقیلی خراسانی. سید محمد حسین. (1387). مخزن الادویه. تصحیح محمدرضا شمس اردکانی. روجا رحیمی و فاطمه فرجادمند. تهران. نشر شهر تهران (وابسته به سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران). دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی. مرکز تحقیقات طب سنتی و مفردات پزشکی.

عقیلی رستمداری. حسین. (1372). خط و مرکب. در کتاب آرایی در تمدن اسلامی. 43-323. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.

قلیچ خانی. حمیدرضا. (1398). رسالاتی در خوشنویسی و هنرهای وابسته. تهران: روزنه.

کاشانی. عبدالله بن علی. (1386). عرایس الجواهر و نفایس الاطایب. تصحیح ایرج افشار. تهران: المعی.

کریمی. امیرحسین، و مهدی نصیری مبارکه. (1386). بررسی رنگدانه‌ی‌ سفیدآب شیخ و انتساب آن به شیخ بهایی. مرمت و پژوهش. 3: 73–84.

کوچکزایی. علیرضا، یاسر حمزوی. و فائزه  شجاعی فر. (1400). شناسایی رنگدانه‌های قرمز. آبی و طلایی دیوارنگاره قاجاری مربوط به شومینه خانه گوهریون تبریز. علوم و فناوری رنگ 15 (4): 287–99.

کوچکزایی. علیرضا، علی نعمتی بابای لو، و لیلا دانشپور. 1394. ،شناسایی رنگدانه های مورد استفاده در تزئین کتیبه کاغذی خانه انصارین تبریز علوم و فناوری رنگ 9 (4): 297–306.

کوچکزایی. علیرضا، و پریزاد معرفت ایزدی. 1403. کاربرد طیف سنجی رامان در شناسایی رنگدانه‌های مورد استفاده در دو قلمدان پاپیه ماشه قاجاری علوم و فناوری رنگ 18 (1): 66-57.

مایل هروی. نجیب. (1372).  کتاب آرایی در تمدن اسلامی. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.

مبشر مقصود. المیرا، و علیرضا کوچکزایی. (1401الف). مروری بر رنگدانه‌های سنتی (بخش اول): سفیدسرب و قرمزسرب. مطالعات در دنیای رنگ 12 (3): 209–22.

مبشر مقصود. المیرا، و علیرضا کوچکزایی. (1401ب). مروری بر رنگ‌دانه‌های سنتی (بخش دوم): آبی اولترامارین و سبز زمردی. مطالعات در دنیای رنگ 12 (4): 369–85.

محمد بن منصور. (1335). گوهرنامه. در فرهنگ ایران زمین. تصحیح منوچهر ستوده. 4: 302-185. تهران.

محمدی پور. سپیده. (1402). شناسایی ساختار رنگ در آرایه های سه بنای تاریخی خراسان رضوی: مقبره ی ارسلان جاذب. مسجد جامع رشتخوار. آرامگاه خواجه ربیع. پایان نامه کارشناسی ارشد باستان سنجی (منتشر نشده). تبریز: دانشگاه هنر اسلامی تبریز.

مستوفی. حمدالله. (1336). نزهه القلوب. تصحیح محمد دبیرسیاقی. تهران: کتابخانه طهوری.

منشی قمی. قاضی میر احمد. (1383).  گلستان هنر. تصحیح احمد سهیلی خوانساری. تهران: منوچهری.

نعمتی بابایلو. علی، مهرناز آزادی بویاغچی، فرهود نجفی، و محسن محمدی آچاچلوئی. (1401). مطالعه دمای ساخت و فرآیند‌های تشکیل پوشش روغنی ـ رزینی ایرانی «روغن کمان». علوم و فناوری رنگ 16 (1): 1–16.

نعمتی. آندیا. (1399). تاریخچه ی سنگ لاجورد و نقش علم شیمی در کشف حقایق آن. تاریخ علم 18 (1): 79-259.

Aleksandrov, S. M., and V. G. Senin. 2006. “Genesis and Composition of Lazurite in Magnesian Skarns.” Geochemistry International 44 (10): 976–88. https://doi.org/10.1134/S001670290610003X.

Azarpay, Guitty. 2014. “The Afrasiab Murals: A Pictorial Narrative Reconsidered.” Silk Road 12: 49–56.

Bacci, Mauro, Costanza Cucci, Eleonora Del Federico, Andrea Ienco, Alexej Jerschow, Jacob M. Newman, and Marcello Picollo. 2009. “An Integrated Spectroscopic Approach for the Identification of What Distinguishes Afghan Lapis Lazuli from Others.” Vibrational Spectroscopy 49 (1): 80–83. https://doi.org/10.1016/j.vibspec.2008.05.002.

Berke, Heinz. 2002. “Chemistry in Ancient Times: The Development of Blue and Purple Pigments.” Angewandte Chemie International Edition 41 (14): 2483–87. https://doi.org/10.1002/1521-3773(20020715)41:14<2483: AID-ANIE2483>3.0.CO;2-U.

Berke, Heinz. 2007. “The Invention of Blue and Purple Pigments in Ancient Times.” Chemical Society Reviews 36 (1): 15–30.

Calligaro, T., Y. Coquinot, L. Pichon, G. Pierrat-Bonnefois, P. de Campos, A. Re, and D. Angelici. 2014. “Characterization of the Lapis Lazuli from the Egyptian Treasure of Tôd and Its Alteration Using External μ-PIXE and μ-IBIL.” Nuclear Instruments and Methods in Physics Research Section B: Beam Interactions with Materials and Atoms, the 13th International Conference on Particle Induced X-ray Emission (PIXE 2013), 318 (January): 139–44. https://doi.org/10.1016/j.nimb.2013.06.063.

Cennini, Cennino. 1913. Il Libro Dell’arte. Lanciano: R. Carabba.

Chukanov, Nikita V, Anatoly N Sapozhnikov, Roman Yu Shendrik, Marina F Vigasina, and Ralf Steudel. 2020. “Spectroscopic and Crystal-Chemical Features of Sodalite-Group Minerals from Gem Lazurite Deposits.” Minerals 10 (11): 1042.

Clark, Robin J. H., M. Lucia Curri, and Caterina Laganara. 1997. “Raman Microscopy: The Identification of Lapis Lazuli on Medieval Pottery Fragments from the South of Italy.” Spectrochimica Acta Part A: Molecular and Biomolecular Spectroscopy 53 (4): 597–603. https://doi.org/10.1016/S1386-1425(96)01768-4.

Coentro, Susana, João M Mimoso, Augusta M Lima, António S Silva, Alexandre N Pais, and Vânia SF Muralha. 2012. “Multi-Analytical Identification of Pigments and Pigment Mixtures Used in 17th Century Portuguese Azulejos.” Journal of the European Ceramic Society 32 (1): 37–48.

Colomban, Philippe. 2003. “Lapis Lazuli as Unexpected Blue Pigment in Iranian Lâjvardina Ceramics.” Journal of Raman Spectroscopy 34 (6): 420–23.

Colomban, Philippe, and Gulsu Simsek Franci. 2023. “Timurid, Ottoman, Safavid and Qajar Ceramics: Raman and Composition Classification of the Different Types of Glaze and Pigments.” Minerals 13 (7): 977.

Cunningham, Krystal Marie. 2019. Reconstructing Ancient “Cobalt Blue” Technology from an Experimental and Theoretical Approach. University of California, Los Angeles.

Favaro, M., A. Guastoni, F. Marini, S. Bianchin, and A. Gambirasi. 2012a. “Characterization of Lapis Lazuli and Corresponding Purified Pigments for a Provenance Study of Ultramarine Pigments Used in Works of Art.” Analytical and Bioanalytical Chemistry 402 (6): 2195–2208. https://doi.org/10.1007/s00216-011-5645-4.

———. 2012b. “Characterization of Lapis Lazuli and Corresponding Purified Pigments for a Provenance Study of Ultramarine Pigments Used in Works of Art.” Analytical and Bioanalytical Chemistry 402 (6): 2195–2208. https://doi.org/10.1007/s00216-011-5645-4.

FitzHugh, Elisabeth West, and Lynda A. Zycherman. 1983. “An Early Man-Made Blue Pigment from China—Barium Copper Silicate.” Studies in Conservation 28 (1): 15–23. https://doi.org/10.1179/sic.1983.28.1.15.

Frison, Guido, and Giulia Brun. 2016. “Lapis Lazuli, Lazurite, Ultramarine ‘Blue’, and the Colour Term ‘Azure’up to the 13th Century.” Journal of the International Colour Association 16: 41–55.

Ganio, Monica, Emeline S. Pouyet, Samuel M. Webb, Catherine M. Schmidt Patterson, and Marc S. Walton. 2018. “From Lapis Lazuli to Ultramarine Blue: Investigating Cennino Cennini’s Recipe Using Sulfur K-Edge XANES.” Pure and Applied Chemistry 90 (3): 463–75. https://doi.org/10.1515/pac-2017-0502.

Gettens, Rutherford J. 1938. “The Materials in the Wall Paintings of Bamiyan, Afghanistan.” Technical Studies in the Field of the Fine Arts 6 (3): 186–93.

González-Cabrera, M., P. Arjonilla, A. Domínguez-Vidal, and M. J. Ayora-Cañada. 2020a. “Natural or Synthetic? Simultaneous Raman/Luminescence Hyperspectral Microimaging for the Fast Distinction of Ultramarine Pigments.” Dyes and Pigments 178: 108349.

González-Cabrera, M., P. Arjonilla, A. Domínguez-Vidal, and M. J. Ayora-Cañada. 2020b. “Natural or Synthetic? Simultaneous Raman/Luminescence Hyperspectral Microimaging for the Fast Distinction of Ultramarine Pigments.” Dyes and Pigments 178 (July): 108349. https://doi.org/10.1016/j.dyepig.2020.108349.

Grassi, N., A. Migliori, P. A. Mandò, and H. Calvo del Castillo. 2004. “Identification of Lapis-Lazuli Pigments in Paint Layers by PIGE Measurements.” Nuclear Instruments and Methods in Physics Research Section B: Beam Interactions with Materials and Atoms, Proceedings of the Sixteenth International Conference on Ion Beam Analysis, 219–220 (June): 48–52. https://doi.org/10.1016/j.nimb.2004.01.026.

Herrmann, Georgina. 1968. “Lapis Lazuli: The Early Phases of Its Trade.” IRAQ 30 (1): 21–57. https://doi.org/10.2307/4199836.

Hochleitner, B., V. Desnica, M. Mantler, and M. Schreiner. 2003. “Historical Pigments: A Collection Analyzed with X-Ray Diffraction Analysis and X-Ray Fluorescence Analysis in Order to Create a Database.” Spectrochimica Acta Part B: Atomic Spectroscopy, 16th International Conference on X-ray Optics and Microanalysis, 58 (4): 641–49. https://doi.org/10.1016/S0584-8547(02)00280-X.

Holakooei, Parviz, and Amir-Hossein Karimy. 2015. “Early Islamic Pigments Used at the Masjid-i Jame of Fahraj, Iran: A Possible Use of Black Plattnerite.” Journal of Archaeological Science 54: 217–27.

Holakooei, Parviz, Flavia Tisato, Carmela Vaccaro, and Ferruccio Carlo Petrucci. 2014. “Haft Rang or Cuerda Seca? Spectroscopic Approaches to the Study of Overglaze Polychrome Tiles from Seventeenth Century Persia.” Journal of Archaeological Science 41: 447–60.

Huang, He. 2018. “The Route of Lapis Lazuli: Lapis Lazuli Trade from Afghanistan to Egypt During Mid-Late Bronze Age.” In, 391–99. Atlantis Press. https://doi.org/10.2991/mess-18.2018.73.

Koochakzaei, Alireza, Samane Alizadeh Gharetapeh, and Behrooz Jelodarian Bidgoli. 2022. “Identification of Pigments Used in a Qajar Manuscript from Iran by Using Atomic and Molecular Spectroscopy and Technical Photography Methods.” Heritage Science 10 (1): 30.

Koochakzaei, Alireza, Yaser Hamzavi, and Munir al-Sadat Sultanzadeh Mousavi. 2022. “Characterization of the Mural Blue Paintings in Ornamental Motif of Ali Qapu Palace in Isfahan, Iran, Using Spectroscopic and Microscopic Methods (a Case Study).” Journal of Archaeological Science: Reports 45: 103632.

Koochakzaei, Alireza, Behrooz Jelodarian Bidgoli, and Mohaddesehsadat Naserahari. 2024. “A Multi-Analytical Approach to Identify Colorants in the Qajar Painted Wooden Decorative False Ceilings, From Northwest Iran.” Microscopy and Microanalysis, ozae029.

Koochakzaei, Alireza, Elmira Mobasher Maghsoud, and Behrooz Jelodarian Bidgoli. 2023. “Non-Invasive Imaging and Spectroscopy Techniques for Identifying Historical Pigments: A Case Study of Iranian Manuscripts from the Qajar Era.” Heritage Science 11 (1): 157. https://doi.org/10.1186/s40494-023-01011-5.

Lo Giudice, Alessandro, Alessandro Re, Silvia Calusi, Lorenzo Giuntini, Mirko Massi, Paolo Olivero, Giovanni Pratesi, Maria Albonico, and Elisa Conz. 2009. “Multitechnique Characterization of Lapis Lazuli for Provenance Study.” Analytical and Bioanalytical Chemistry 395 (7): 2211–17. https://doi.org/10.1007/s00216-009-3039-7.

Majidzadeh, Yousef. 1982. “Lapis Lazuli and the Great Khorasan Road.” Paléorient, 59–69.

Niknejad, Maryam, and Amir-Hossein Karimy. 2019. “Lead White or Lead Whites? Reconsideration of Methods of Sefidāb-i-Sorb Production in Iran.” Studies in Conservation 64 (1): 1–9.

Osticioli, I., N. F. C. Mendes, A. Nevin, Francisco P. S. C. Gil, M. Becucci, and E. Castellucci. 2009. “Analysis of Natural and Artificial Ultramarine Blue Pigments Using Laser Induced Breakdown and Pulsed Raman Spectroscopy, Statistical Analysis and Light Microscopy.” Spectrochimica Acta Part A: Molecular and Biomolecular Spectroscopy, Raman Spectroscopy Applied to the Earth Sciences - Sensu Latu, 73 (3): 525–31. https://doi.org/10.1016/j.saa.2008.11.028.

Oudbashi, Omid, and Morteza Hessari. 2021. “A ‘Western’ Imported Technology: An Analytical Study of the Achaemenid Egyptian Blue Objects.” Journal of Cultural Heritage 47: 246–56.

Re, Alessandro, Alessandro Lo Giudice, Debora Angelici, Silvia Calusi, Lorenzo Giuntini, Mirko Massi, and Giovanni Pratesi. 2011. “Lapis Lazuli Provenance Study by Means of Micro-PIXE.” Nuclear Instruments and Methods in Physics Research Section B: Beam Interactions with Materials and Atoms 269 (20): 2373–77.

Saleh, Miriam, Letizia Bonizzoni, Jacopo Orsilli, Sabrina Samela, Marco Gargano, Salvatore Gallo, and Anna Galli. 2020. “Application of Statistical Analyses for Lapis Lazuli Stone Provenance Determination by XRL and XRF.” Microchemical Journal 154: 104655.

Schmidt, Catherine M., Marc S. Walton, and Karen Trentelman. 2009. “Characterization of Lapis Lazuli Pigments Using a Multitechnique Analytical Approach: Implications for Identification and Geological Provenancing.” Analytical Chemistry 81 (20): 8513–18. https://doi.org/10.1021/ac901436g.

Shuqi, LAI, QIU Zhili, YANG Jiong, LUO Han, ZHENG Xinyu, and YE Xu. 2021. “Mining and Trading of Ancient Lapis Lazuli: The Exploration for a Combination of Twofold Evidence Based on Historical Documents and Archaeology Discovery.” Journal of Gems & Gemmology 23 (4): 1–11.

Siddall, Ruth. 2018. “Mineral Pigments in Archaeology: Their Analysis and the Range of Available Materials.” Minerals 8 (5): 201.

Tite, Michael S, Andrew Shortland, Yannis Maniatis, D Kavoussanaki, and SA Harris. 2006. “The Composition of the Soda-Rich and Mixed Alkali Plant Ashes Used in the Production of Glass.” Journal of Archaeological Science 33 (9): 1284–92.

Wiedemann, Hans G., and Gerhard Bayer. 1997. “Formation and Stability of Chinese Barium Copper-Silicate Pigments.” In Conservation of Ancient Sites on the Silk Road: Proceedings of an International Conference on the Conservation of Grotto Sites..., Dunhuang, the People’s Republic of China, 3-8 October 1993, 379–87.

Winter, Irene J. 1999. “The Aesthetic Value of Lapis Lazuli in Mesopotamia.” Cornaline et Pierres Précieuses. La Méditerranée de l’Antiquité à l’Islam, 43–58.

Wyart, Jean, Pierre Bariand, and Jean Filippi. 1981. “Lapis-Lazuli from Sar-e-Sang, Badakhshan, Afghanistan.” Gems Gemol 17: 184–90.

Zhang, Yidong, Julin Wang, Hongli Liu, Xudong Wang, and Sheng Zhang. 2015. “Integrated Analysis of Pigments on Murals and Sculptures in Mogao Grottoes.” Analytical Letters 48 (15): 2400–2413. https://doi.org/10.1080/00032719.2015.1038557.