استادیار، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران
چکیده
موقوفات به‌عنوان بریات جاریه می‌توانند به‌خوبی موجب حرکت چرخ‌های تولید و رونق کسب‌وکار شوند، اما برخی آمارها حکایت از بهره‌وری زیر نیم درصد موقوفات دارند. از مهم‌ترین دلایل آن برداشت‌های الفاظ محور از متون فقهی مربوط است. در ظاهر متعلق عقد وقف منحصر در اعیان اموال است و تبدیل به احسن موقوفه با موانعی مواجه است. اما پژوهش حاضر که با روش توصیفی- تحلیلی و با در نظر گرفتن مقصود اصلی عقد وقف که جریان مستمر منافع است، انجام گرفته، با ارائۀ تحلیلی نو با تکیه بر پیشینۀ تبدیل واژۀ "اصل" به "عین" در تعریف وقف، به این نتیجه رسیده است که اولاً آنچه فصل مقوم وقف می‌باشد جریان است، ثانیاً وقف منحصر در اعیان اموال نیست، بلکه نسبت به مالیت نیز تحقق‌پذیر است، با این نتایج آنچه باید لحاظ شود، مصلحت نهاد وقف است نه یک موقوفۀ خاص. بنابراین سازمان اوقاف به‌عنوان متولی نهاد وقف در کشور با رعایت مصلحت نهاد وقف با توجه به امکان وقف مالیت، می‌تواند نسبت به تبدیل به احسن موقوفه مبتنی بر برداشت‌های جدید فقهی عمل کند
POSSIBILITY OF ENDOWMENT (WAQF) OF PROPRIETARY WORTH IN LIGHT OF A NEW ANALYSIS OF THE ENDOWMENT CCONTRACT
نویسندگان [English]
Sayed Mohammad Hassan Malaekehpour Shoushtari
Assistant Professor, Shahid Chamran University, Faculty of Law and Political Science.
چکیده [English]
Abstract
While endowments (waqf), sometimes called everlasting charities, has the capability to turn the wheels of production and business prosperity, some statistics suggest that the current efficacy of endowments in Iran is below half a percent. One main reason for this could be the literalist interpretations put forward of the relevant Islamic legal texts. Apparently, the object of the endowment contract is always the substance of a specified property, and the substitution of that object with a new item is not allowed. A new analysis of the endowment contract, focusing on its main purpose, namely the continuous flow of usufructs, however, can solve many problems. What this analysis indicates is, first, that the essence of the endowment is the usufruct flow, and second, that the endowment is not limited to the substance of the property, but it can also have the proprietary worth as its object. Therefore, the Endowment Organization, as the institutional custodian of endowments in Iran, can rely on this new interpretation, upholding the endowment of proprietary worth, in substituting the endowed properties.
کلیدواژه‌ها [English]
Keywords: Endowment, Substitution of the Endowed Property, Endowment Institution, Endowment of Proprietary Worth, Property.
ابن‌جمهور، محمدعلی بن ابراهیم الاحسائی (1403ق). عوالی اللآلی عوالی اللئالی العزیزیة فی الاحادیث الدینیة، ج 2، قم: مؤسسۀ سیدالشهداء(ع).
ابن همام، محمد بن عبدالواحد (بی‌تا). شرحفتحالقدیر، بیروت: دار الحیاء التراث العربی.
ابهری علی‌آبادی حمید؛ رضیان، عبداله (1385). «لزوم انطباق موارد جواز بیع عین موقوفه در قانون مدنی ایران با فقه اسلامی»، نشریۀ مقالات و بررسی‌ها، ش 85، تابستان، ص 32-11. http://ensani.ir/file/download/article/20110209174439 (تاریخ مشاهده 04/03/1400)
--------------------------- (1386). «مفهوم و ماهیت وقف و وضعیت مالکیت مال موقوفه در فقه امامیه و حقوق مدنی ایران»،نشریۀ مقالات و بررسی‌ها، ش 96، زمستان، ص 30-11. https://www.sid.ir/fa/Journal/ViewPaper.aspx?ID=79302 (تاریخ مشاهده 02/03/1400)
امامی، سید حسن (1395). حقوق مدنی، ج 1، تهران: اسلامیه.
انصاری، مرتضی (1415ق). کتاب المکاسب، ج 4، قم: تراث الشیخ الأعظم.
تستری، اسداله (بی‌تا). مقابس الأنوار و نفائس الأسرار، ج 1، قم: مؤسسۀ آلالبیت (ع)، لاحیاء التراث.
حائری، سید کاظم (1423ق). فقه العقود،ج 1، قم: مجمع الفکر الإسلامی.
حسینی عاملی، سید محمدجواد (بی‌تا). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة للفقیه،جلد نهم، بیروت:دار الاحیاء التراث العربی.
حکیم، سید محسن (1371). نهج‌الفقاهه، ج اول، قم: 22 بهمن.
حلی (علامه)، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهّر (1418ق). قواعد الاحکام، ج 2، قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم.
خراسانی، محمدکاظم (1413ق). کتابفیالوقف، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
خمینی، سید روح‌اله (1434ق). تحریرالوسیله، ج 2، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
-------------- (1364). کتاب البیع، ج 3، قم: مؤسسۀ مطبوعاتی اسماعیلیان.
خوئی، سید ابوالقاسم (1371). مصباح الفقاهة، ج 5، قم: وجدانی.
-------------- (1424ق). منهاج الصالحین، ج 2، نجف: مؤسسة الخوئی الإسلامیة.
رحمانی، محمد، (1376). «قاعدۀ الوقوف بحسب مایوقفها اهلها»،فصلنامۀ وقف میراث جاودان، سال پنجم، ش 2، ص 67-58.
طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم (1414ق). تکملةالعروةالوثقی، ج 1، قم: مکتبة الداوری.
طباطبائی مجاهد، سید محمد (بی‌تا). کتاب المناهل، ج 1، قم: موسسۀ آلالبیت (ع).
طریحی نجفی، فخرالدین (1379ق). مجمع البحرین، تهران: بوذر جمهری مصطفوی.
طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن (1387ق). المبسوط فی فقه الامامیه، ج 3، تهران: المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه.
------------------------ (1411ق). الخلاف، ج 3، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، تابعة الجماعة المدرسین.
عاملی (شهید اول)، ابوعبداله شمس‌الدین محمد بن مکی بن محمد شامی (بی‌تا). الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه، ج 2، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن نورالدین علی بن احمد عاملی جُبَعی (1413ق). مَسالِکُ الأفْهام فی شَرْحِ (إلی تَنْقیح) شَرائع الْإسْلام، ج 5، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة.
قمی، میرزا ابوالقاسم (1371). جامع الشتات فی أجوبة السؤالات، ج 4، تهران: کیهان.
کاتوزیان، ناصر (1379). «تحول نهاد وقف و دورنمای آیندۀ آن»، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دورۀ 48، شمارۀ پیاپی 778، تابستان، ص 94-71. http://ensani.ir/fa/article/68378/ (تاریخ مشاهده 14/03/1399)
