پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 158 |
| تعداد شماره‌ها | 6,225 |
| تعداد مقالات | 67,685 |
| تعداد مشاهده مقاله | 114,985,345 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 89,657,120 |
گاهنگاری و تحلیل کاربری محوطۀ موسوم به قلعه‌سام در ولایت تاریخی ماسبذان (استان ایلام) | ||
| مطالعات باستان شناسی | ||
| دوره 13، شماره 4 - شماره پیاپی 28، اسفند 1400، صفحه 307-330 اصل مقاله (2.33 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jarcs.2019.288249.142774 | ||
| نویسندگان | ||
| یونس یوسف وند* 1؛ فرشاد میری2 | ||
| 1دکتری باستانشناسی، دانشگاه لرستان، خرم‌آباد، ایران | ||
| 2دانش‌آموخته دکتری باستانشناسی دانشگاه مازندران، مازندران، ایران. | ||
| چکیده | ||
| نواحی غرب ایران در طی دورۀ ساسانی و سده‌های نخستین اسلامی به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و نزدیکی به مراکز حکومتی از اهمیتی ویژه برخوردار بودهاند. از جمله نواحی مهم غرب ایران طی این ادوار، می توان به ولایت ماسبذان اشاره کرد. طبق تقسیم بندی های جغرافیایی دورۀ ساسانی و اسلامی، ماسبذان به ترتیب در قالب ایالت های کًوَست خَوربَران و جبال قابل تعریف است که شهر سیروان/شیروان کرسی آن به شمار میرفت. بنا به نظر پژوهشگران در جغرافیای سرزمینی کنونی ایران، ماسبذان منطبق بر بخشهای شمالی استان ایلام است. قابلیت ها و امکانات طبیعی بالای منطقه و موقعیت ارتباطی مناسب باعث شکل گیری و گسترش استقرارها و بناهای مهمی در آن شده است. «قلعه سام» یکی از آثار ارزشمند این ناحیه محسوب می شود که علی‌رغم اهمیت ویژۀ آن (به لحاظ شاخصه های معماری) تاکنون ناشناخته مانده است. این بنا در تنگۀ «سیپله» در محدودۀ مرزی استان های لرستان و ایلام واقع شده است. قلعه‌سام از دو بخش مجزا (از نظر سازهای) اما مرتبط با هم (از نظر کارکردی و تاریخ ساخت) تشکیل شده است؛ ساختار اصلی محوطه متشکل از بنای گنبددار آراسته به تزیینات گچبری در پایین دست محوطه و دژی مستحکم در بالادست آن است. هدف مقالۀ حاضر آن است تا با اتکاء بر یافته های باستانشناختی و شواهد معماری موجود، ضمن معرفی و شناساندن قلعه سام، هویت کارکردی و گاهنگاری آن ارزیابی و مورد تحلیل قرار گیرد. رویکرد تحقیق تاریخی است و یافته ها با استفاده از روش یافته اندوزی از منابع کتابخانهای و بررسی میدانی گردآوری شده اند. ویژگی های سازهای و ریخت شناسی قلعه‌سام، بیانگر آن است که این بنا اقامتگاهی امنیتی متعلق به شخصی عالیرتبه بوده است. مشخصه های مکانی این بنا در ترکیب با سایر آثار موجود در تنگۀ سیپله، نشان از غلبه انگیزه های سیاسی و امنیتی در ساخت آن دارد. عناصر معماری، سفال‌های پراکنده در عرصه و پیرامون محوطه و تزیینات گچ بری به کار رفته در بنا، نشانگر ساخت آن در بازۀ زمانی اواخر دورۀ ساسانی و سده های آغازین اسلامی است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| ماسبذان؛ تنگۀ سیپله؛ قلعه‌سام؛ معماری نظامی؛ ولایت ماسبذان | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Chronology and Functional Analysis of the Site Known as Qale-e Sam in the Historical Province of Masbazan (Ilam Province) | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Younes Yousefvand1؛ Farshad Miri2 | ||
| 1Ph .D. in Archeology, Lorestan University, Khorramabad, Iran. | ||
| 2Ph.D. Candidate in Archeology, University of Mazandaran, Mazandaran, Iran. | ||
| چکیده [English] | ||
| Qaleh Sam is located in Holeylan district in Sirvan/Shirvan County in the northeast of Ilam province. This monument is one of the worthy Iranian architecture in the central Zagros cultural zone. Despite its importance, this monument is unknown until now. Qaleh Sam is located in Si’pelah canyon on the border of Lorestan and Ilam provinces. In Si’pelah, in addition to Qaleh Sam, remains some of the other buildings such as: a bridge, some military installations, a Char Taq, a water mill, and two ruined sites. The distribution pattern of these monuments in Si’pelah Canyon shows that they are related to Qaleh Sam, and they could be interpreted together. As the focal point of formation for the architetural complex in Si’pelah canyon the Qale Sam has archaeological and architectural values. The main structure of this monument consists of a residential building with a focal char tag in down and a fortress on top. Nevertheless, it has been neglected by researchers and its historical and functional nature remains unclear. The purpose of this paper is the introduction the Qale Sam by relying on archaeological findings and existing architectural evidence and evaluating and analyzing functional identity and its chronology. The research approach is historical and findings have been collected through field methods and the study of library texts. The study of archaeological and architectural findings of Qale Sam along with the study of its geographic location and the analysis of the spatial organization of all works in Si’pelah canyon show that Qaleh Sam has been a security residency of a high-grade person. The analysis of these monument in the regional context indicated that it has been built based on political and security objectives in a mountainous situation, with the creation of several military structures around it. Architectural elements, scattered pottery on surface, and stucco decorations used in the building show that Qale Sam was constructed in the late Sassanid period and the early Islamic centuries. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Masbazan, Si’pelah, Qaleh-Sam, military architecture, Province of the Masbazan | ||
| مراجع | ||
|
ابن فقیه همدانی، ابی بکر احمد بن محمد، (1885)، مختصر کتاب البلدان، تحقیق م. دخویه، لیدن، بریل.
ابنحوقل، محمد بن حوقل، (1345)، صورة الارض، ترجمۀ جعفر شعار، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
ابنخردادبه، (1371)، مسالک الممالک، ترجمۀ سعید خاکرند، تهران، میراث ملل.
اصطخری، ابواسحق ابراهیم، (1373)، ممالک و مسالک، ترجمۀ محمد بن اسعد بن عبداالله تستری، به کوشش ایرج افشار، تهران، بنیاد موقوفات ایرج افشار.
افشارسیستانی، ایرج، (1373)، ایلام و تمدن دیرینه آن، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ایزدپناه، حمید، (1350)، آثار باستانی و تاریخی لرستان، تهران، انجمن مفاخر ایران.
بزنوال، رولان، (1379)، فنآوری تاق در خاور کهن، ترجمه سید محسن حبیبی، تهران، سازمان میراث فرهنگی (پژوهشگاه).
بیر، لئونل، (1385)، سروستان (مجموعه معماری ایران از بدو شکلگیری تا ظهور اسلام، ترجمۀ امیرحسین سلطانی کرباس فروش، تهران، سبحان نور.
پرویز، احمد، (1380)، پل و تحول آن در قلمرو حکومت بدر بن حسنویه، پایان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی سوسن بیانی، دانشگاه تهران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
پیرانی، بیان. (1381)، پرونده ثبتی محوطه تاریخی قلعه سام، مرکز اسناد میراث فرهنگی، تهران، منتشرنشده.
پیرنیا، محمدکریم، (1348)، مسجد جامع فهرج، مجله باستانشناسی و هنر ایران، شمارۀ پنجم، صص 13 – 1.
جیهانی، ابوالقاسم بن احمد، (1368)، اشکال العالم، ترجمه علی بن عبدالسلام کاتب، با مقدمه و تعلیمات فیروز منصوری، انتشارت آستان قدس رضوی، چاپ اول، تهران.
حسنپور، عطا، (1391)، فصل دوم کاوش باستانشناختی محوطه باستانی قلعه‌گوری رماوند (حوزه سد سیمره، بخش کوهنانی، شهرستان کوهدشت)، سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان لرستان.
حسنپور، عطا، (1394). «بررسی و مقایسه تطبیقی گچبریهای به‌دست‌آمده از کاوش بنای قلاگوری رماوند»، پژوهشهای باستانشناسی حوزه آبگیر سد سیمره، به کوشش لیلی نیاکان، تهران، انتشارات پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری. صص263-278.
راولینسون، هنری کرزیک، (1362). سفرنامه راولینسون، ترجمۀ سکندر امان‌اللهی بهاروند، تهران، آگاه،
رویتر، اسکار، (1387)، معماری ساسانی، ترجمه مهدی مقیسه و محمدعلی شاکریراد. از کتاب سیری در هنر ایران. زیر نظر آرتور اپهام پوپ و فیلیس آکرمن، جلد دوم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
رهبر، مهدی، (۱۳۷۶)، کاوشهای باستانشناسی بندیان درگز، گزارش‌های باستانشناسی، شمارۀ1. پژوهشگاه میراث فرهنگی.
زمرشیدی، حسین. (1373). طاق و قوس در معماری ایران، تهران، کیهان.
سرفراز، علیاکبر، احمد چایچی امیرخیز و محمدرضا سعیدی، (1393)، شهر باستانی بیشاپور، تهران، سمت.
طبری، محمد بن جریر،(1375)، تاریخ طبری، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران، اساطیر.
کابلی، میرعابدین، (1394)، «قلعه‌سام دره هلیلان استان ایلام»، مفاخر میراث فرهنگی،شمارۀ 1، جشن‌نامه دکتر صاق ملک شهمیرزادی، به کوشش مرتضی حصاری، تهران، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری.
کروگر، ینس، (1396). تزئینات گچبری ساسانی، ترجمۀ فرامرز نجد سمیعی، تهران، سمت.
کلایس، ولفرام، (1366)، معماری ایران دوره اسلامی- کاخ‌ها، ترجمۀ محمدیوسف کیانی، تهران، جهاد دانشگاهی.
لسترنج، گای، (1373)، جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، ترجمۀ محمود عرفان، تهران، شرکت علمی و فرهنگی.
لکپور، سیمین، (1389). پژوهشها و کاوشهای باستانشناسی درهشهر (سیمره)، تهران، پازینه،
مارکوارت، یوزف، (1373). ایرانشهر بر مبنای جغرافیای موسی خورَنی، ترجمۀ مریم احمدی، تهران، اطلاعات.
مجمل‌التواریخ و القصص، (1318)، به تصحیح ملک‌الشعرایی بهار، تهران، چاپخانه خاور.
محمودیان، حبیبالله، (1383)، معرفی اجمالی قلعههای باستانی استان ایلام، ایلام، گویش.
هانس، هوگی، (1376). قلعه دختر- آتشکده، بناهای تاریخی ساسانی فیروزآباد-فارس گزارش مقدماتی، ترجمۀ فرزین فردانش، سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه).
هوف، دیتریش، (1366)، فیروزآباد، ترجمه کرامتالله افسر، شهرهای ایرانی،گردآورنده محمدیوسف کیانی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد،
یعقوبی، ابن واضح، (1343)، البلدان، ترجمۀ محمدابراهیم آیتی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب،
یعقوبی، احمد ابن اسحاق، (1970م- 1390هـ). تاریخ یعقوبی، بیروت، دارالصدر.
Afshar-e- Sistani, I. 1993. Ilam and it’s ancient Civilization, first edition, Tehran, Printing and Publishing Organization of the Ministry of Culture and Islamic Guidance.[In Persian]. Azarnoush, M. 1994. The Sasanian Manor House at Hajiabad, Iran. In: Topoi, Volume 5/2, 1995. Besenval, R. 2000.Technologie de la voute dans l’orient ancien, Translated by Seyyed Mohhsen –e- Habibi, Tehran, ICHTO-ICAR (Pezhoheshghah).[In Persian]. Bier, L. 2006. Sarvestan (Iranian Architectural Complex from its inception to the Rise of Islam), Translated by Amir Houssein Soltani Karbas Foroush, Tehran, Sobhan Noor. [In Persian]. Deshayes, J. 1987. “Fouilles de Tureng – Tepe les Periods Sadanian ET Islamicues”. Paris. De Morgan, J. 1896. Mission Scientifique en Perse (Recherches Archeologiques), Paris. Estakhri, A. E. 1993. Mamalekol Masalek, Translated by Mohammad Ibn-e- As’ad Ibn-e-Abdillah Tostari, with attempted by Iraj Afshar, Tehran, Iraj Afshar Endowment Foundation, Tehran. [In Persian]. Galdieri, E. 1973. Isfahan: Masgid – I Guma 2, the Al-i Buyide Period. Rome. Ghirshman, R. 1938. “Les fouilles de Chapour (Iran) (deuxieme champagne 1936/37).” Revue des arts asiatiques, XII, 1938, 12- 19. HassanPour, A. 2012a. Second season of Archaeological excavation of the ancient site of Ramavand Qa’la Ghowri (Saymare Dam Basin, kouhnani district, Kuhdasht County), Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism Organization of Luristan Province. [In Persian]. — 2012b. “Survey and Comparative Comparison of the Stuccos of obtained from the excavation of Qelagowri Ramavand building”, Archaeological Researches of Seymareh Dam Basin, With Attempt of Leili Niakan, Tehran, Cultural Heritage and Tourism Research Institute Publications, pp. 263-278. [In Persian]. Huff, D. 1971, “Qual‘a- ye Dukhtar bei Firuzabad: Ein Beitragzur sasanidischen Iastrachitektur.” Archaeologische Mitteilungen aus Iran (N.F). IV, 1971. 127-71. — 1977, “Aspect Historie et Archaeologiques in Ghala Dokhtar, Atechkade”, H. Hugi, Ecolepolytechnique, federal, Zurich, Avril. Hans, H. 2007. Ghala Dokhtar atachkade, Sassanid Historical Monuments of Firoozabad-Fars Preliminary Report, Translated by Farzin Fardanesh, Cultural Heritage Organization (Pezhoheshgah). [In Persian]. Huff, D. 1987. Firoozabad, Translated by Keramatollah Afsar, Iranian cities, Vol.2, Collector Mohammad Yousef Kiani, Tehran, Ministry of Culture and Guidance. [In Persian]. Ibn-e- Faghih-e- Hamedani, A. A. I. M. 1885. Summary of Book of Alboldan, Research of M. Dekhoyeh, Liden, Brill. [In Persian]. Ibn-e- Hoghal, M. 1966. Soratollarz, Translated by Ja’far Shoar, Tehran, Foundantion of culture of Iran. [In Persian]. Ibn-e- Khordadbeh, 1991. Masalek- al- Mamalek, Translated by Saeed Khakrand, Tehran, Hritage of Nations. [In Persian]. IzadPanah, H. 1972. Old and Historical Monuments of Luristan, vol. 1, Tehran, Iranian Honors Association. [In Persian]. Jeyhani, A. A. 1989. Ashkalol Alam, Translated by Ali ibn-e- Abdolssalam–e- Kateb, With Introduction and Teachings Firooz Mansouri, Astan Qouds Razavi Press, first edition, Tehran. [In Persian]. Kaboli, M. 2015. “Ghala Sam of Holilan Vally of Ilam Province”, Cultural Heritage Honors, No. 1, Sadeqh Malekshahmirzadi Celebration, by Morteza Hesari, Tehran, ICHTO. [In Persian]. Keroger, Y. 2017. Stucco Decorations of Sasanid, Translated by Faramarz Na’jd Samiei, First edition, Tehran, Samt. [In Persian]. Kleiss, V. 1987. Iranian Architecture of the Islamic Period- Palaces, Translated by Mohammad Yousef Kiani, Tehran, ACECR. [In Persian]. Keall, E. J., 1967, “Qaleh- I Yazdigird: A Sasanian Palace Stronghold in Persian Kurdistan”, Iran V: 99-121. Lacoste, H. 1954. “L‘are de Ctesiphone”. Sumer X pp. 8- 22. Luigi Corisi, A. 2017. “A brif note on early Abbasid Stucco decoration”, Vicino Orinte, No. 21, pp.83-95. Lakpour, S. 2010. Researches and Archeology Excavation of Dareshar (saymareh), Tehran, Pazineh. [In Persian]. Le Strange, G. 1994. The lands of the eastern caliphate, Translated by Mahmoud Erfan, Tehran, Scientific and cultural company. [In Persian]. Marquart, Y. 1994. Iranshahr based on the Geography of Musa Khorani, Translated by Maryam Ahmadi, Tehran, Information Press. Majmalol tavarikh Val Quosas, 1939. To Correction of Malekol sho’ara-ye- Bahar, Tehran, east Press. [In Persian]. Mahmodiyan, H. 2004. Overview of the ancient castles of Ilam province, First edition, Ilam, accent Press. [In Persian]. Naumann, R. 1977, Die Ruinen von Takhte Suleiman und zandan –e Suleiman, Berlin. Parviz, A. 2001. The Bridge and its Evolution in the Realm of the Government of Badr ibn Hasanouyeh, M. A Dissertation, with Under Guidnes Sosan Bayani, Tehran University, Faculty of Literature and Humanities Sciences. [In Persian]. Pirani, B. 2001. Registration file of the Historical Site of ghala-e-Sam, Cultural Heritage Documentation Center, Tehran, Unpublished. [In Persian]. Pirniya, M.K. 1969. “Grand Mosque”, Iranian Journal of Archaeology and Art, No. V, pp. 1-13. [In Persian]. Rowlinson, H. C. 1983. Rowlinson’s Travelogue, Translated by Sekandar Amanollahi Baharvand, Tehran, Aghah. [In Persian]. Reuther, O. 1938, “Sasanian Architecture.” In survey of Persian Art. Oxford, I, 493- 578. — 2014. Sasanid Architecture, Translated by Mahdi Moghiseh and Mohammad Ali Shakeri Rad, A Survey of Persian art. Arthur Upham Pope and Phyllis Ackerman (Eds), Vol. 2, Tehran, Scintific and Cultural Press, [In Persian]. Rahbar, M. 1997. Archaeological excavations of Bandiyan Dargaz, Archaeological Report, No. 1, RICHT. [In Persian]. Sarfaraz, A. A., Ahmad, C. A. & Mohammad Reza Saeedi. 2014. Ancient City of Bishapour, first edition, Samt. [In Persian]. Stein, A, 1940. Old Rutes, of western Iran, New Yourk, Greenwood Press. Trinkaus, Kathryn Maurer, 1981. The Partho – Sasanian Northeast Frontier: Settlement in the Damghan Plain, Iran. University of Pennsyivania. Tabari, M. J. 1996. History of Tabari, Translated by Abolghasem Payandeh, Vol.12, Tehran, Asatir. [In Persian]. Vassegh Abassi, Z & Reza Mehrafarin. 2018. “Analysism, Typologym and Chronology of Stuccos in the place of Kuhe Khvājeh. Journal of Historia IŚWAT. No. 7. 110-128. Whitcomb, D. 1985. Before the Roses and nightingales: Excavation at Qasr-I abu Nasr, Old Shiraz, NewYourk. Yaghobi, I. V. 1964. Alboldan, Translated by Mohammad Ebrahim Ayati, Tehran, Translate and Edition Book of company. Translate and edition of Book. [In Persian]. Yaghobi, A. I. E. (1970 A.D- 1390 heg) Tarikhe Yaghobi, Beirut, Darolsadr. Zamorshidi, H. 1994. Voult and Arch in the Iranian architecture, Second edition, Tehran, Kayhan. [In Persian]. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 295 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 390 |
||