پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 158 |
| تعداد شماره‌ها | 6,226 |
| تعداد مقالات | 67,694 |
| تعداد مشاهده مقاله | 115,005,515 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 89,685,855 |
بررسی برساختگی در نام روزها و ماه‌های گاه‌شماری جلالی | ||
| تاریخ علم | ||
| مقاله 9، دوره 19، شماره 2 - شماره پیاپی 31، بهمن 1400، صفحه 507-540 اصل مقاله (747.83 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jihs.2022.342431.371682 | ||
| نویسندگان | ||
| علی صفی پور* 1؛ اعظم صفی پور2 | ||
| 1تهران؛ دانشگاه شهید بهشتی؛ بنیاد ایران شناسی | ||
| 2تهران . دانشگاه تربیت مدرس | ||
| چکیده | ||
| گاه‌شماری جلالی یا ملکشاهی یکی از مهم‌ترین و دقیق‌ترین گاه‌شماری‌های ایرانی است که در زمان ملکشاه سلجوقی توسط گروهی از دانشمندان بزرگ ایرانی پدید آمد. این گاه‌شماری به دنبال اصلاح گاه‌شماری یزدگردی تدوین شد و از ساختار آن نیز بی‌بهره نماند. در بارۀ نام‌گذاری نام روزها و ماه‌های این گاه‌شماری، میان گزارشگران و پژوهشگران آن، دیدگاه‌های گوناگونی وجود دارد که برپایۀ آن برخی گمان می‌کنند این گاه‌شماری نام‌هایی ویژۀ خود در نامیدنِ ماه‌ها و روزها داشته است. نام‌هایی برای روزها، مانند: «جشن ساز، بزم نه، سرفراز، کشن نشین، نوش خوار، غم زدای، رخ فروز، مال بخش، زرفشان، نام جوی، و...» و یا نام ماه‌های آن: «ماه نو، نوبهار، گرمافزای، روز افزون، جهان تاب، جهان آرای، مهرگان، خزان، سرمافزای، شب افزون، آتش افروز، سال افزون». همچنین پنج روز پایانی سال به این نام‌ها بوده «آفرین، فرخ، فیروز، رامشت، درود». بررسی دست‌نبشته‌های معتبر نشان می‌دهد که گزارش‌های موجود در بارۀ این گاه‌شماری در سده‌های نخستینِ تأسیس با آن‌چه در دوران پسین گزارش شده است، دگرگونی‌های قابل توجهی دارد، در این میان یکی از معتبرترین منابع، کتاب معرفت التقویم نام‌بردار به سی فصل خواجه نصیرالدین توسی است. گزارش‌هایی که در این کتاب آمده است در گذر زمان به سبب اعتبار آن مورد دستبرد و برساختگی قرار گرفته است. برساختگی‌های پیرامون نام روزها و ماه‌های جلالی اندک اندک و به مرور زمان در فرهنگ‌ها و کتب دیگر راه یافته و سبب شده است که امروزه چنین پنداشته شود که این گاه‌شماری نیز مانند گاه‌شماری یزدگردی نام‌هایی ویژۀ خود داشته است. در این پژوهش، بر آن هستیم با بررسی اِسنادی دست‌نبشته‌ها، و تحلیلی تاریخی-ادبی از نوع کتابخانه‌ای، در بارۀ این نام‌گذاری‌ها بحث و بررسی کنیم. نتایج به‌دست آمده نشان می‌دهد نام‌هایی که برای روز و ماه در گاه‌شماری جلالی گزارش شده است، نام‌هایی برساخته است که در گذر زمان به این گاه‌شماری نسبت داده شده است و در برخی متون معتبر نیز راه یافته است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| برساخته؛ تاریخ جلالی؛ خواجه نصیر الدین توسی؛ سنجر کمالی؛ سی فصل؛ گاه‌شماری جلالی | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Investigation of Counterfeiting the Names of the Days and Months of the Jalālī Calendar | ||
| نویسندگان [English] | ||
| ali safipour1؛ azam safipour2 | ||
| 1Iran; Tehran; shahid behesshti of university; Department iranshenasi | ||
| 2tehran. Tarbiat Modares University | ||
| چکیده [English] | ||
| The Jalālī or Malikshāhī Calendar is one of the most important and accurate Iranian calendars that was created by a group of great Iranian scientists during the reign of Malikshāh of Seljuk. This calendar was established following attempts to correct the Yazdgerdī calendar and was influenced by its structure. Regarding the names and months of this calendar, there exist various views among the researchers of this calendar based on which some think that this calendar had its own special names for its days and months. There were names for days such as: “Jashnsaz, Bazmneh, Sarfaraz, Koshnneshin, Nooshkhovar, Ghamzodai, Rokhforooz, Malbakhsh, Zarfeshan, Namjooy, etc. or names for months such as Maheno, Nobahar, Garmafazai, Roozafzoon, Jahantab, Jahan Arai, Mehregan, Khazan, Sarmafazai, Shabafzoon, Atashafrooz, Salafzoon. Also, the last five days of the year were called "Afarin, Farrokh, Firooz, Ramesht, Doroud". The investigation of valid manuscripts shows that there were considerable differences between what was reported in the early centuries and what was later reported. One of the most valid sources is the book Maʿrifat al-Taqvīm known as Sī faṣl (Thirty-chapter) written by Naṣīr al-Dīn al-Ṭūsī. The reports in this book have been counterfeited in terms of validity over time. Counterfeiting the names of the days and months of the Jalali calendar has gradually entered other cultures and books and this has caused some to think that this calendar, like the Yazdgerdī calendar, has had its own special names. Counterfeiting the names of days and months has entered other cultures and books over time, leading to the notion that this calendar, like the Yazdgerdī calendar, has had its own special names. This study aims to investigate this naming using the documented examination of manuscripts and a historical-literary analysis of the library type. The results indicate that the names reported in the Jalālī calendar for months and days are counterfeits that, over time, have been attributed to this calendar and have also entered some valid texts. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Counterfeiting, Jalālī calendar, Jalālī date, Khwāja Naṣīr al-Dīn al-Ṭūsī, Sī faṣl, Sanjar Kamālī | ||
|
سایر فایل های مرتبط با مقاله
|
||
| مراجع | ||
|
ابوالمجد تبریزی، محمد بن مسعود. (۱۳۸۱ش). سفینۀ تبریز. با مقدمۀ عبدالحسین حائری و نصراللّه پورجوادی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ نخست.
ادیب الممالک فراهانی، میرزا صادق خان. (آبان ۱۳۱۲ش). دیوان ادیب الممالک فراهانی قائم مقامی. تصحیح وحید دستگردی. تهران: مطبعه ارمغان.
افشار، ایرج. (۱۳۴۸ش). یادگارهای یزد. تهران: سلسله انتشارات انجمن آثار ملی.
افشار، ایرج. (۱۳۸۱ش). «مقام انجامه در نسخه.» نامۀ بهارستان، سال سوم، ش1، دفتر 5، بهار و تابستان.
اقبال آشتیانی، عباس. (۱۳۸۸ش). تاریخ مغول از حملۀ چنگیز تا تشکیل دولت تیموری. تهران: امیرکبیر، چاپ نهم.
انجوی شیرازی، میر جمال‌الدین حسین. (۱۳۵۱ش). فرهنگ جهانگیری. ویراستۀ رحیم عفیفی. م‍ش‍ه‍د: مؤسسۀ چاپ و انتشارات دانشگاه فردوسی.
بدر طبری (بدرالدین طبری). (824ق). شرح سی فصل، کتابخانۀ مجلس، ش.ب. 193.
بدر طبری. (824ق). شرح سی فصل، کتابخانۀ مجلس، استنساخ سدۀ 10ق. ش.ب. 2147.
بدر طبری (824ق) شرح سی فصل، کتابخانۀ ملی، ش.ب. 2/13974.
بسمل شیرازی، علی اکبر. (1281ق). شرح سی فصل، کتابخانۀ ملی، ش.ب.14506-5.
بسمل شیرازی. (سدۀ 13ق). شرح سی فصل، کتابخانۀ ملی، در زمان حیات شارح کتابت شده، ش.ب. 13681- 5.
بسمل شیرازی. (1277ق). شرح سی فصل، کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، کاتب علی قلی بن سیف الملوک میرزا، ش.ب. 8302 .
بهروز، ذبیح. (1347ش). تقویم نوروزی شهریاری- شمسی قمری فارسی، ایران کوده، ش18، تهران.
تتوی، قاضی احمد و آصف خان قزوینی، عبدالقادر بداؤنی [ودیگران]. (1382ش). تاریخ الفی (تاریخ هزارساله اسلام). تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 8 جلد.
ترکمان، اسکندر بیگ. (1382ش). تاریخ عالم آرای عباسی. تهران: امیرکبیر.
تقی زاده، حسن. (1357ش). مقالات تقی‌زاده. جلد دهم (گاه‌شماری در ایران قدیم)، زیر نظر ایرج افشار. تهران.
تهانوی، محمد اعلی. (۱۹۶۷م). کشاف اصطلاحات الفنون. طبعه شیائک سوسیتی آف بنگال، تصحیح مولوی محمد وجیه و مولوی عبدالحق و مولوی غلام قادر. کلکته1862م، تهران: مکتبه خیام و شرکاه 1967.ج 1.
حافظ شیرازی، شمس الدین محمد. (۱۳۲۰ش). دیوان حافظ، به تصحیح محمد قزوینی و دکتر قاسم غنی، تهران: کتابخانة زوّار.
حسینی، نظام الدین حبیب. (727 ق). شرح مختصر در معرفت تقویم، کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران، استنساخ محمد کاظم محلاتی 1111ق. ش.ب. 2/302.
خازنی، عبدالرحمان. (500ق). زیج معتبر سنجری، نسخة خطی خطی کتابخانة مدریه عالی شهید مطهری، کتابت 631 هـ.م. ش 682.
خلف تبریزی، محمد حسین. (1342ش). برهان قاطع. به کوشش محمد معین، تهران: کتابفروشی ابن سینا.
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد. (1274ق). سی فصل، چاپ سنگی، تصحیح آخوند ملا احمد الشهیر به مدرس، [بی‌جا، بینا]، کتابخانۀ ملی، ش.ب. 8354(یا 3/16372-6)
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد. (1311ق). سی فصل، چاپ سنگی، دارالطباعه حاج ابراهیم، کتابخانه ملی، ش.ب. 9208.
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد. (بی‌تا). سی فصل، کتابخانۀ ملی، بینا، چاپ سنگی. ش.ب. 17516-5 (یا 2465979).
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد. (سده 12ق). مختصر در معرفت تقویم، ملا مظفر گنابادی منجم، کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، ش.ب. 2/516 د. الهیات.
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد. (۱۳۸۱ش). «معرفة التقویم، در سفینة تبریز، گردآوری: ابوالمجد محمد بن مسعود تبریزی، با مقدمۀ عبدالحسین حائری و نصراللّه پورجوادی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ نخست.
خواند میر، غیاث‌الدین محمد بن همام‌الدین. (۱۳۸۰ش). حبیب السیر، زیر نظر محمد دبیرسیاقی، تهران: انتشارات کتابفروشی خیام، چاپ چهارم.
دهخدا، علی اکبر. (1378ش). لغتنامۀ دهخدا. تهران: مؤسسۀ لغتنامۀ دهخدا.
رازی، شهمردان بن أبى الخیر. (1382ش). روضة المنجمین. تصحیح و نحقیق: جلیل اخوان زنجانى، تهران: کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی - مرکز نشر میراث مکتوب.
راوندی، محمد بن علی. (1386ش). راحة الصدور و آیة السرور، در تاریخ آل سلجوق، تصحیح محمد اقبال و مقدمه بدیع الزمان فروزانفر و مجتبی مینوی، تهران: اساطیر.
رویانی، عبدالقادر بن حسن. (925 ق). رساله در معرفت تقویم (شرح سی فصل)، کتابخانۀ ملی، محمد صادق سهراب سمنانی، 1205هـ.م.، ش.ب. 2/5445-5.
زمانى قمشهاى، على. (۱۳۸۷ش). اختر شناسان و نوآوران مسلمان، قم: مؤسسۀ امام صادق علیه السلام.
سعد سلمان، مسعود. (۱۳۶۲ش). دیوان مسعود سعد سلمان، رشید یاسمی، تهران: امیرکبیر.
سعدی، مصلح بن عبداللّه. (1369ش). کلیات سعدی، به اهتمام محمد علی فروغی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
سلمان ساوجی، جمال‌الدین. (1371ش). دیوان سلمان ساوجی، به تصحیح ابوالقاسم حالت، به کوشش احمد کرمی، تهران: سلسله انتشارات ما.
سنایی، مجدود بن آدم. (۱۳۸۸ش). دیوان حکیم سنایی، با مقدمه و حواشی و فهرست، به سعی و اهتمام محمد تقی مدرس رضوی، تهران: انتشارات سنایی.
سنجر کمالی، محمد بن ابی عبداللّه. (۶۷۲ یزدگردی). زیج اشرفی، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی پاریس، ش 1488، میکروفیلم کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، ش 1328.
سید منجم، محمد حسین بن محمد. (822ق). المختصر فی معرفت التقاویم (شرح سی فصل)، کتابخانۀ مجلس، کاتب خورشید نوشیروان بن رستم شامردان 1127ق. ش.ب. 4/6350.
صفی‌پور، علی. (۱۳۸۸ش). «بازنگری در تاریخ سفر‌های حج خاقانی شروانی.» نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ش 190، دوره 60. ص 137 ـ 165.
صفی‌پور، علی. رضا شعبانی. (۱۳۹۸ش). «دسته‌بندی ایزدان و روزهای ماه در گاه‌شماری زرتشتی.» تاریخ علم، دانشگاه تهران، بهار و تابستان، دورۀ 17، شمارۀ 1، ص 157 - 185.
عبداللهی،رضا. (۱۳۷۵ش). تاریخ تاریخ در ایران. تهران: انتشارات امیرکبیر.
عبداللهی، رضا. (۱۳۸۳ش). «تیر». دانشنامه جهان اسلام. زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران: بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، ج۸ .
علی‌اکبر بن علی. (سده 13ق). شرح سی فصل، کتابخانه ملی، ش.ب. 1455ف(یا 11455-5).
عوفی، سدید الدین محمد.(۱۳۸۶ش). متن انتقادی جوامع الحکایات و لوامع الروایات، عوفى، تصحیح امیر بانو مصفا و مظاهر مصفا، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
قاآنی شیرازی، حبیب اله بن محمد علی. (۱۳۳۶ش). دیوان حکیم قاآنی شیرازی، تصحیح و مقدمه محمد جعفر محجوب، تهران: چاپ موسوی.
قاآنی شیرازی، حبیب اله بن محمد علی. (۱۳۸۰ش). دیوان حکیم قاآنی، بر اساس نسخه میرزا محمود خوانساری، به کوشش امیر حسین صانعی خوانساری، تهران: موسسه انتشارات نگاه.
قاسملو، فرید. (۱۳۸۲ش). «تقویم»، دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر: غلامعلی حداد عادل، تهران: بنیاد دائرةالمعارف فارسی، 1375، چاپ اول جلد7.
قیس رازی، شمس الدین محمد.(1314ش). المعجم فی معاییر اشعار العجم، تصحیح علامه قزوینی و مدرس رضوی، به همت محمد رمضانی، تهران: مطبعة مجلس.
گنابادی، مظفر بن محمد قاسم. (1220ق). شرح بیست باب (از نظام الدین عبدالعلی بیرجندی)، کتابخانۀ مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ش ر. 43، ش ثبت. 66836.
گنابادی، مظفر بن محمد قاسم. (1258ق). شرح سی فصل، کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، ش.ب. 177/1 د. الهیات.
محمد محیط طباطبایى. (۱۳۷۰ش). خیامى یا خیام، تهران: انتشارات ققنوس.
مدرس رضوی، محمد تقی. (1354ش). احوال و آثار خواجه نصیر طوسی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
منزوی، احمد. (۱۳۴۸ش). فهرست نسخه‌های خطی فارسی، تهران: مؤسسۀ فرهنگی منطقه‌ای.
منوچهری دامغانی، احمد. (تیرماه ۱۳۳۸ش). دیوان استاد منوچهری دامغانی، به کوشش محمد دبیر سیاقی، تهران: انتشارات کتابفروشی زوار.
ناشناس. (727ق). شرح سی فصل، کتابخانۀ مجلس، استنساخ پایان سده 9. ش.ب. 1/106 خویی.
ناشناس. (1081ق). شرح سی فصل، کتابخانه ملی، کاتب محمد بن محمد طاهر، ش.ب. 3/2838ع(یا 3/2838-5).
ناشناس. (727ق). شرح سی فصل، کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، تاریخ کتابت 929 هـ. م، ش.ب. 4525.
ناشناس. (868ق). شرح سی فصل، به عربی، کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، ش.ب. 7/2417.
ناشناس. (888ق). شرح سی فصل، کتابخانه ملی، محمود بن علی بن علاءالدین ترکستانی، ش.ب. 5/2575-5 .
ناشناس. (909ق). شرح سی فصل، به زبان عربی، کتابخانه ملی، ش.ب. 6/2575 (یا 2575-5).
ناشناس. (سده 8ق). شرح سی فصل، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ش.ب. 8169.
نصرآبادی، محمد امین بی محمد هاشم. (1074ق). شرح سی فصل، کتابخانة مجلس، ش.ب.2/3186.
نفیسی، علی اکبر (ناظم الاطباء). (۱۳۵۵ش). فرهنگ نفیسی، با مقدمه محمد علی فروغی، تهران: انتشارات کتابفروشی خیام.
یوسف، (سدۀ 10ق). شرح سی فصل. به عربی، کتابخانة مجلس، ش.ب. 2/3328
Bahrami, Mehdi. (1938). “Some Examples of Il-Khanid Art.” Bulletin of the American Institute for Iranian Art and Archaeology 5, no. 3: 257-260. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 272 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 45 |
||
